Hoe zeer slimme codekrakers de Tweede Wereldoorlog wisten in te korten
03 mei 2019 20:44 Laatste update: 16 uur geleden
110
De Tweede Wereldoorlog in Europa liep met de overgave van Duitsland af op 8 mei 1945. Volgens experts had het conflict nog veel langer geduurd als de geallieerden, en dan met name de Britten, er niet in waren geslaagd om het Duitse militaire geheimschrift te breken. Een tweeluik over het kraken van de codes, en welke invloed dit had op het verloop van de oorlog.
Lees hier deel 2: Zo hielp ontcijferde Duitse codetaal de Geallieerden in de Tweede Wereldoorlog
"Zorg ervoor dat ze alles krijgen wat ze nodig hebben, met uiterste voorrang. En laat me weten dat dit is uitgevoerd", schrijft Winston Churchill in 1941. De Britse premier doelt hiermee op de Government Code and Cypher School in Bletchley Park, even boven Londen.
Hier werkt een team van wiskundigen en codebrekers aan het ontcijferen van het Duitse geheimschrift, waarmee eenheden worden aangestuurd, posities worden doorgegeven en informatie wordt gedeeld. Het breken van deze codes - en dus het lezen wat de Duitsers in hun schild voeren, wat hun posities zijn en welke kennis ze hebben - geeft een gigantisch strategisch voordeel. Niet gek dus dat Churchill het grote belang van het werk in Bletchley Park inziet.
De Duitsers maken tijdens de Tweede Wereldoorlog vooral gebruik van de Enigma-machine. Dat is een apparaat waarmee boodschappen kunnen worden overgezet in geheimschrift. Dit schrift wordt verzonden via morsecode. De ontvanger, die ook over een Enigma beschikt, kan het geheimschrift weer vertalen naar de daadwerkelijke boodschap. Dan moet de ontvanger wel in het bezit zijn van de juiste instellingen.
De Enigma is met drie rotors vol cijfers en een schakelbord waarmee letters aan elkaar worden gekoppeld dusdanig complex, dat er ongeveer 1.000.000.000.000.000 (een biljard) combinaties mogelijk zijn.
Een Enigma-machine, met van boven naar onder de rotorwielen (in dit geval drie), het bord met lampjes waar de gecodeerde of gedecodeerde letters worden weergegeven, daaronder het toetsenbord om berichten in te voeren en aan de voorzijde het schakelbord met verschillende stekkers. (Foto: Getty Images)
Elke dag zijn er nieuwe instellingen voor de rotors en het schakelbord, dat in maandschema's wordt verdeeld onder de troepen. De Duitse marine gebruikt een aangepaste en complexere variant van de Enigma, met minimaal vier rotors en speciale instellingen. Enigma is onmogelijk te kraken, denken de Duitsers. Niets blijkt minder waar.
Hoe werd de Enigma gekraakt?
Belangrijk grondwerk voor het breken van de Enigma wordt al in de jaren dertig gedaan door de Poolse inlichtingendienst, die er mede dankzij een via een spion verkregen handleiding ook daadwerkelijk in slaagt om Duitse berichten te ontcijferen en er zo achterkomt dat nazi-Duitsland een oorlog aan het voorbereiden is. Dit wordt vooral aangevoerd door knappe koppen als Marian Rejewski, die er voor het eerst in slaagt om Enigma te kraken.
De Duitsers blijven echter verbeteringen doorvoeren aan Enigma, waardoor succes tijdelijk is, al is het al omdat de instellingen op gezette tijden veranderen.
In 1939 valt Duitsland Polen binnen en slaan de codebrekers op de vlucht, in eerste instantie naar Frankrijk. Ook Bletchley Park beschikt inmiddels over de Poolse informatie. Daar gaat men verder met het ontcijferen van Enigma. Door extra rotorwielen die de Duitsers toevoegen aan de Enigma-machines, is veel van het Poolse werk onbruikbaar geworden.
Maar een aantal zwaktes in het geheimschrift en hoe dat gebruikt wordt blijven. Zo komen in weerberichten elke dag dezelfde woorden voor, zoals het woord wetterbericht (weerbericht). Ook ontdekt wiskundige Alan Turing dat het woord eins (een) in ontzettend veel berichten voorkomt. Het zijn aanknopingspunten voor de codebrekers.