Oekraïne speelt de hoofdrol in een schimmig machtsspel
Slechts 16% van de Amerikanen kan het land aanwijzen op de wereldkaart. Toch speelt Oekraïne al jaren een hoofdrol in een schimmig machtsspel. Een spel waarin mogelijk wordt bepaald wie er vanaf 2020 in het Witte Huis woont.
De president van Oekraïne Volodymyr Zelensky met de Amerikaanse president Donald Trump tijdens een ontmoeting in de marge van de 74ste Algemene Vergadering van de Verenigde Naties in New York.
De president van Oekraïne Volodymyr Zelensky met de Amerikaanse president Donald Trump tijdens een ontmoeting in de marge van de 74ste Algemene Vergadering van de Verenigde Naties in New York.Foto: Jonathan Ernst / Reuters
Wat is het verschil tussen een zakenman en een oligarch? Het verschil, zo lijkt het, is vooral geografisch. De zakenman die politieke connecties aanwendt voor persoonlijke doeleinden plaatsen we graag buiten het westen. Oligarchen zijn iets van de voormalige Sovjet-Unie. Maar nu in de Verenigde Staten presidentiële verwikkelingen met Oekraïne steeds verder aan het licht komen, is de vraag of Amerika niet zijn eigen oligarch heeft.
Donald Trump is een zakenman met de beste politieke connectie denkbaar: de president van de VS. Sterker nog: hij is het zelf. Ook is de vastgoedmagnaat dik met de president van Oekraïne: Volodymyr Zelensky, die op zijn beurt nauwe banden heeft met een van de rijkste Oekraïense oligarchen, Ihor Kolomoisky, een bankier die wordt verdacht van witwaspraktijken.
’We dachten dat Zelensky een verhaal was over corruptie in Oekraïne’, schreef historicus en Ruslandkenner Anne Applebaum in The Washington Post. ‘Maar nu blijkt het een verhaal over Amerikaanse corruptie, of misschien over de voortschrijdende oekraïnisering van de Amerikaanse politiek.’ Volgens Applebaum brengt Trump een ‘post-sovjet-mentaliteit naar het Witte Huis’ door ‘een publiek ambt voor privaat gewin in te zetten’.
Impeachment-onderzoek
Waar in het oligarchen-spectrum Trump precies valt, is een vraag waar het Congres zich over buigt nu het impeachment-onderzoek tegen de president is begonnen. Aanleiding: een brisant telefoongesprek tussen Trump en zijn Oekraïense ambtgenoot Zelensky.
De transcriptie van de conversatie, die het Witte Huis deze week vrijgaf, toont dat Trump Zelensky vroeg om ‘ons een gunst te verlenen’. Trump vroeg om een strafrechtelijk onderzoek naar oud-vicepresident Joe Biden, in de race voor het presidentskandidaatschap namens de Democraten, en diens zoon Hunter Biden, die adviseur was van een Oekraïens gasbedrijf. Trumps minister van justitie William Barr en Trumps privéadvocaat Rudy Giuliani zouden hierover contact opnemen met Zelensky, beloofde Trump.
De transcriptie van de conversatie, die het Witte Huis deze week vrijgaf.Foto: Jim Bourg / Reuters
Volgens hem was het een volkomen normaal gesprek tussen twee presidenten, maar het Congres ruikt lont en vermoedt machtsmisbruik. Want wie bedoelde Trump - net als Zelensky een ex-tv-ster - toen hij vroeg ‘ons’ een gunst te verlenen: de Verenigde Staten of team-Trump, bezig om een tweede ambtstermijn binnen te halen?
Verraad
De overtuiging dat Trump zijn positie als president misbruikt werd nog eens versterkt toen het House Intelligence Committee, waarin zowel Republikeinen als Democraten vertegenwoordigd zijn, een brief vrijgaf van een klokkenluider binnen de inlichtingendiensten. Daarin werd geschetst dat Trump al geruime tijd bezig is om Oekraïne te bewegen zich te mengen in de verkiezingen van 2020. In een gesprek met The Washington Post zei Giuliani dat hij al maanden in Oekraïne onderzoek doet naar Biden, en Trump van zijn bevindingen op de hoogte hield.
Uit de klokkenluidersbrief bleek ook dat het Witte Huis heeft geprobeerd om het gesprek tussen Trump en Zelensky, dat volgens protocol werd uitgeschreven en gearchiveerd, uit het zicht te houden. Het bestand werd opgeslagen op een andere plek dan gebruikelijk is. Volgens Trump is de klokkenluider een ‘bijna een spion’ die ‘verraad’ pleegde. Maar volgens Joseph Maguire, de plaatsvervangend overkoepelend directeur van de nationale inlichtingendiensten die donderdag werd gehoord in het Congres, handelde de klokkenluider ‘te goeder trouw’.
Geopolitieke driehoek
Omdat de Democraten de Oekraïne-kwestie hebben gebruikt als opstapje voor een afzettingsprocedure, staat dit land plotseling in het middelpunt van de publieke belangstelling in de VS. Maar welbeschouwd is Oekraïne al langer het decor van een schimmig machtsspel.
Trumps oud-campagnemanager Paul Manafort werd vorig jaar veroordeeld voor financiële malversaties omdat hij de miljoenen die hij verdiende als adviseur van pro-Russische oligarchen in Oekraïne had verzwegen. De gepensioneerde luitenant-generaal Michael Flynn, korte tijd nationaal veiligheidsadviseur in Trumps regering, fungeerde als doorgeefluik voor informatie en plannen van het Rusland-gezinde deel van de Oekraïense zakelijke en politieke elite.
Trumps oud-campagnemanager Paul Manafort in de New York Supreme Court.Foto: Lucas Jackson / Reuters
Deze kwesties onderstrepen dat Rusland de derde partij vormt in een geopolitieke driehoek met de VS en Oekraïne. Trump kon militaire steun aan Oekraïne inzetten als drukmiddel omdat het ondersteuning betrof in het militair conflict met Rusland. Hulp voor Oekraïne, dat sinds 2014 te maken heeft gehad met illegale annexatie van een deel van zijn grondgebied en Russische militaire bemoeienis in het oosten van het land, betekent in deze context een daad tegen Rusland. Omgekeerd speelt het opschorten van steun aan Oekraïne Moskou juist in kaart. Trump, een president met een ongebruikelijke pro-Kremlin-instelling en met een verleden van zakelijke contacten in Rusland, heeft zichzelf tot onderdeel van de strijd tussen Rusland en Oekraïne gemaakt.