Plasticprobleem vraagt meer dan een verbod op plastic rietjes
17:39
'Follow the people en je vindt afval', zegt Dirk Groot (52) in zijn tuin in Purmerend. De zelfbenoemde Zwerfinator, een woordspeling op de Terminator, begon acht jaar geleden uit frustratie over de rommel met opruimen in zijn straat. Al snel volgden meer straten.
Groot — blauwe ogen, lichtgroen overhemd — noemt zichzelf zwerfafvalantropoloog. Na twee jaar eindeloos opruimen, besloot hij de vondsten te documenteren. 'Het is goed dat mensen zich druk maken om plastic in oceanen. Maar ook in je eigen woonplaats ligt veel afval op straat en in de sloot. De plasticsoep begint hier.'
Zijn database bestaat uit meer dan 460.000 afvalstuks. Zo maakt hij inzichtelijk waar het zwerfvuil ligt, zodat gemeenten hun veegroutes kunnen aanpassen en onder meer fastfoodketens en supermarkten zien hoe ver hun producten reizen. Onder andere Rijkswaterstaat, de Universiteit van Leiden en de gemeente Purmerend hebben gebruik gemaakt van zijn data.
‘Ook in je eigen woonplaats ligt veel afval op straat en in de sloot, de plasticsoep begint hier’
Dirk Groot, zelfbenoemd afvalantropoloog
De afgelopen twee jaar is het zwerfafval in Purmerend met 40% afgenomen, onder meer door een gerichte aanpak, zegt Groot. Toch blijft zwerfafval van alle tijden. 'De ANWB riep honderd jaar geleden mensen al op om hun troep op te ruimen. Het verschil is dat we meer producten gebruiken, bijvoorbeeld drinken en eten to go.'
En dat moet veranderen. Vanaf 3 juli gelden er nieuwe regels voor het gebruik van wegwerpplastic, ook wel eenmalig plastic of single use plastics (SUP) genoemd. De Europese richtlijnen moeten in juli door alle lidstaten zijn ingevoerd in de wetgeving. Producten zoals borden, bestek, rietjes, ballonstokjes en wattenstaafjes van plastic zijn niet langer toegestaan. Het verbod geldt niet voor onder meer wegwerpwaterflessen en plastic tasjes.
'Kijk, dit mag straks niet meer', zegt Groot over een klein zakje met gekleurde plastic rietjes en lepeltjes op de tuintafel. 'Maar dit is niet het gros van het afval dat ik aantref.' De rietjes en lepeltjes steken schril af bij de grote zakken vol met frisdrankbekers en flesjes.
Dag rietjes
De nieuwe regels zijn bedoeld om tien producten die het meest worden aangetroffen op de Europese stranden aan te pakken. Op termijn volgt meer: zo moeten doppen vastzitten aan drankverpakkingen, worden producenten meer verantwoordelijk voor (zwerf)afval en moeten PET-flessen vanaf 2025 voor minstens 25% uit gerecyclede kunststoffen bestaan. Ook kijkt Nederland naar verdergaande regelgeving.
Afval
De nieuwe regels zijn bedoeld om tien producten die het meest worden aangetroffen op de Europese stranden aan te pakken
Plastic is sterk, licht, goedkoop en multitoepasbaar, maar breekt in de natuur vrijwel niet af. Volgens de Plastic Soup Foundation is plastic voor eenmalig gebruik 'zonder twijfel' een belangrijke oorzaak van de plasticsoep. Ook in Nederland worden bijvoorbeeld wattenstaafjes op het strand aangetroffen, zegt Hoofd Programma's Jeroen Dagevos. Hij is positief, maar noemt het tegelijkertijd bijna symboolpolitiek: 'op de productieschaal is het natuurlijk heel weinig. De verwachtingen zijn dat als er niets verandert, we in 2050 jaarlijks 1124 miljoen ton plastic verbruiken. Waar gaan we dat afval laten?'
Ter illustratie: in de wereldwijde, jaarlijkse tellingen van Break Free From Plastics worden Coca-Cola, Nestlé en PepsiCo het meest aangetroffen. De regels die zaterdag ingaan, richten zich niet op bijvoorbeeld frisdrankflessen. Die vallen onder een andere richtlijn, die ook wordt herzien. PepsiCo en Coca-Cola zeggen desgevraagd de zorgen te delen en te werken aan het verminderen van de hoeveelheid gebruikte plastics, aan recycling, en aan nieuwe vervangende materialen.
In het onderzoek van de Zwerfinator, in Nederland, komt McDonald's als grootste leverancier van plastic zwerfafval uit de bus. Groot verwacht wel dat dit snel afneemt door de nieuwe regels.
Einde van de plasticsoep?
Maar voor de totale hoeveelheid zwerfafval maken de regels die zaterdag ingaan weinig uit denkt Groot. Ook nu komt hij papieren rietjes tegen. Het is alleen minder schadelijk, beter afbreekbaar, als het dan toch in de natuur belandt. Van het statiegeld op kleine frisdrankflesjes dat deze week is ingegaan, verwacht hij meer. 'Als mensen zelf niet de flesjes inleveren, zullen andere mensen dat geld wel kunnen gebruiken.'
Er zou meer focus moeten zijn voor het verminderen van wegwerpproducten in het algemeen, in plaats van de huidige focus op alleen plastics, zegt Jelmer Vierstra, programmaleider circulaire economie bij Natuur & Milieu. Hij noemt het verbod een goede ontwikkeling, maar pleit ervoor dat herbruikbaar de nieuwe norm wordt. 'Als de nieuwe regels een verschuiving opleveren naar wegwerpartikelen van ander materiaal, dan schiet het milieu er in veel gevallen niet mee op. Als voor plastic bordjes bijvoorbeeld bamboe in de plaats komt — waar schadelijke stoffen aan worden toegevoegd om het bruikbaar te maken — dan is het alternatief nog veel slechter voor het milieu.'
Herbruikbaar als nieuwe norm
Er zou meer focus moeten zijn voor het verminderen van wegwerpproducten in het algemeen
Snoepwikkels en chipszakken
Groothandel Makro merkt dat mensen op zoek zijn naar alternatieven voor plastic. Het is voor het bedrijf ook al zo'n 2,5 jaar een speerpunt, zegt een woordvoerder. 'De vraag naar wegwerp is versterkt tijdens de coronacrisis, waardoor meer horecaondernemers zijn overgestapt op takeaway. De laatste vier maanden zien we een nóg sterkere groei, in aanloop naar 3 juli. We bieden actief alternatieven aan. Bovenaan staan producten van papier en karton — met keurmerk — daar zien we een significante groei. Gevolgd door producten van suikerriet.'
Dagevos van de Plastic Soup Foundation noemt het pas het begin. 'We kunnen nu niet achterover gaan hangen. Er zijn andere producten die vaak in het milieu terecht komen zoals snoepwikkels, chipszakken en natte doekjes. Er is nog heel veel te doen.'
Statiegeld op kleine plastic flesjes
Deze week is ook het statiegeld op kleine plastic flesjes in Nederland ingevoerd. De Statiegeldalliantie en meer dan 1100 partners voerden daar sinds 2017 campagne voor.
Het statiegeld op blikjes gaat in op 31 december 2022. Volgens de Statiegeldalliantie belanden in Nederland elk jaar 150 miljoen à 250 miljoen flesjes en blikjes in het milieu. Dat staat gelijk aan iedere dag vier vuilniswagens vol flesjes en vijf vuilniswagens vol blikjes. Statiegeld reduceert het aantal flesjes en blikjes in het milieu met 70% tot 90%, claimt de organisatie.