Orkney heeft 'een schat in handen' met waterkracht
Joost Dobber 16:02
Op Orkney staat men op het punt om duurzame energie uit de cyclus van eb en vloed commercieel inzetbaar te maken. Dat zorgt wel voor een nieuw probleem: de Schotse eilandengroep kampt nu met een teveel aan groene stroom.
Met de Orbital O2 is wellicht het grootste probleem van getijdenturbines opgelost. Foto: Orbital Marine Power
De veerboot van Kirkwall naar Shapinsay schommelt hevig van links naar rechts. Door het raam aan de zijkant van de zitruimte is het ene moment uitsluitend zee te zien, en het volgende louter lucht. Beide zijn grijs, want het herfstweer heeft toegeslagen, en in Orkney betekent dat regen en wind - véél wind. Iedere keer als de boeg op een golf landt, trekt er een trilling door de boot.
Passagier Mark Gleed komt net terug van een bezoek met zijn kat aan de dierenarts in Kirkwall, de 'hoofdstad' van de eilandengroep in Noord-Schotland. ‘Ik geloof niet dat ik me heel populair heb gemaakt met dit bootreisje’, zegt hij terwijl hij een blik werpt op zijn huisdier, dat zich diep in de reismand heeft teruggetrokken.
De grootste uitstoot van Orkney komt van de oude dieselveerboten. Er wordt gewerkt aan waterstofboten. Foto: Adrian Dennis/AFP
Gleed pendelt regelmatig heen en weer tussen Shapinsay, het eiland waar hij woont, en zijn werkplek in Kirkwall, dat ligt op Orkney’s hoofdeiland. Weersomstandigheden zoals die van vandaag horen er nu eenmaal bij, meent hij. ‘Met de regen valt het nog wel mee, maar de wind kan hier behoorlijk tekeergaan.’
Hotspot
Harde wind, wilde zee. Het zijn precies de ingrediënten die van deze groep van ongeveer 200 eilandjes (totaal aantal inwoners: zo'n 22.000) een laboratorium voor duurzame energie hebben gemaakt. Nergens in het Verenigd Koninkrijk is een hogere windmolendichtheid te vinden dan hier. En de windturbines zijn in veel gevallen particuliere initiatieven, komend vanuit de gemeenschap in de plaats van de politiek.
‘Pak de energiekaart erbij en je zult zien dat we een windhotspot zijn, een golvenhotspot en een getijdenhotspot’, zegt James Stockan, de leider van Orkney’s gemeenteraad. ‘We hebben veel meer dan we zelf nodig hebben. De vraag is alleen hoe we ervoor kunnen zorgen dat anderen daar ook van profiteren.’
Op het eiland Eday zet Emec de getijdenstroom in waterstof. Foto: Orkney Sky Cam/EMEC
Orkney kampt met het curieuze probleem van een overschot aan duurzame energie. Dat komt door Orkney’s ligging aan het einde van het Britse stroomnet. De verbinding met het Schotse vasteland heeft niet de capaciteit om de overtollige stroom af te voeren.
Groene speeltuin
Hierom hebben de Orcadians van hun eilanden een groene speeltuin gemaakt, vertelt Neil Kermode in de haven van Kirkwall. Hij is directeur van het European Marine Energy Centre (Emec), een testcentrum voor golf- en getijdenenergie. Emec zet de overtollige stroom uit waterkracht om in groene waterstof, die vervolgens wordt gebruikt voor allerhande toepassingen op de eilanden: het runnen van de haven, het vliegveld, de busjes van de gemeente en het verwarmen van een school.
De echte revolutie vindt echter niet op de kade plaats, maar enkele eilanden verderop, in een stuk zee dat de Fall of Warness heet. Hier ligt Emecs testlocatie voor getijdenstroomturbines, en het is daarmee ook de plek waar de lokaal geproduceerde waterstof vandaag komt. Tweemaal per dag stroomt de Atlantische Oceaan hier leeg in de Noordzee, en tweemaal per dag stroomt het water ook weer de andere kant op.
Dankzij de beweegbare vleugels kunnen reparaties aan de stroomturbine op het wateroppervlak worden uitgevoerd. Foto: Jane Barlow/AFP
‘De getijden stromen hier ongelooflijk snel’, zegt Kermode. ‘Tot wel vier meter per seconde. Dat betekent dat er ieder uur een half miljard ton zeewater door dit gat stroomt.’
Dat is een ideale bron van duurzame energie, die betrouwbaarder is dan zon of wind. Kermode schat dat in de wateren van Orkney zo’n 2000 megawatt aan duurzame energie voor het oprapen ligt, goed voor pakweg het verbruik van 2 miljoen huizen. Dat is deels golfenergie, waarvoor de technologie nog in de kinderschoenen staat, en het al veel verder gevorderde getijdenstroom. Dat wordt opgewekt door het water door turbines te laten stromen, in feite alsof er een windmolen op de zeebodem staat.
Niet iedere plek op zee is geschikt, maar het kan bijna overal waar het water een hoek om moet: Canada, Nieuw-Zeeland en Indonesië hebben bijvoorbeeld volop mogelijkheden. Het Nederlandse bedrijf Tocardo heeft machines geïnstalleerd bij de Oosterschelde-kering, en testte in het verleden ook hier bij Emec in Orkney. Wereldwijd kan er in theorie 100 gigawatt worden opgewekt, veel minder dan wind, maar toch ongeveer tweemaal de piekvraag van het hele Verenigd Koninkrijk in de winter.
Emec in Orkney test zowel golf- als getijdenstroom. Maar golfenergie heeft nog een lange weg te gaan voordat het commercieel levensvatbaar is. Foto: Colin Keldie/EMEC
Reparaties onder water
Er is echter een goede reden waarom de technologie nog niet commercieel is doorgebroken, en dat is het onderhoud. Reparaties onder water zijn kostbaar.
Een lokaal bedrijf uit Orkney denkt dat probleem nu te hebben opgelost. Orbital Marine Energy heeft zijn jongste machine deze zomer aangesloten op Emecs testlocatie. Deze ‘Orbital O2’ heeft een capaciteit van 2 megawatt (goed voor 2000 huizen) en ziet eruit alsof hij uit een Star Wars-film is komen aanvliegen. Het nieuwigheidje zit ‘m in het feit dat de turbines zijn gemonteerd aan twee vleugels, die vastzitten aan de knalgele drijvende romp van het apparaat. In bedrijf hangen de vleugels omlaag in het water, maar voor onderhoud kunnen de vleugels omhoog bewegen, zodat reparaties op het wateroppervlak kunnen worden uitgevoerd.
‘Het probleem van getijdenstroom was dat men er naar keek vanuit het perspectief van duurzame energie’, zegt Orbital-cfo Chris Milne. ‘Grote bedrijven als Siemens probeerden een windmolen aan te passen aan de onderwaterwereld. Maar dan loop je tegen hoge onderhoudskosten aan, waardoor het nooit rendabel wordt. Dat heeft een beetje voor een reputatieprobleem gezorgd. Wij hebben de bril van de scheeps- en offshorewereld opgezet. Zie de turbine als de aandrijving van een schip dat op dezelfde plek blijft, en dan blijken veel van onze problemen al eerder te zijn opgelost.’
Orbital zegt qua kosten binnenkort te kunnen concurreren met kernenergie. Foto: Adrian Dennis/AFP