Bron NRC:
Europa bindt strijd aan met China: wie bepaalt wat de standaard is?
Standaardisatie Europa moet dominanter worden bij het opstellen van internationale standaarden voor nieuwe technologieën, vindt de Europese Commissie. Anders zet China de wereld naar zijn hand.
Clara van de Wiel
2 februari 2022 om 22:10
Het is traditioneel een bron van trots voor Europa. Waar het de Unie misschien aan harde, militaire macht ontbreekt, is Brussel hierin ijzersterk: regels maken en wereldwijde standaarden beïnvloeden. De afgelopen decennia bijvoorbeeld voor voedselveiligheid, cosmetica en mobiele telefoonnetwerken.
Maar houdt die Europese ‘soft power’ wel stand in een vijandiger geopolitiek speelveld – waarin ook regels en normen wapens kunnen worden in een harde concurrentiestrijd?
In Brussel kijkt men met groeiend ongemak naar China, waar ‘standaardisatie’ inmiddels op het hoogste politieke niveau prioriteit is geworden. In oktober legde het land een nieuwe ‘standaardisatiestrategie’ vast, waarmee het zijn invloed op nieuwe standaarden voor bijvoorbeeld kunstmatige intelligentie, computertechnologie of mobiele netwerken wil vergroten. Bij de Internationale Organisatie voor Standaardisatie (ISO) in Genève, waarin 165 landen afspraken maken over productstandaarden, zijn Chinese vertegenwoordigers steeds actiever op strategische posities.
Die toegenomen Chinese aandacht is niet gek. Wie erin slaagt zijn eigen standaarden internationaal leidend te maken, creëert belangrijke concurrentievoordelen voor de eigen bedrijven. In sectoren waar de technologische innovatie in sneltreinvaart gaat, liggen nog grote kansen een stempel op de precieze uitwerking te drukken. Dat geldt vooral in de klimaat- en digitale transitie, bijvoorbeeld bij de ontwikkeling van gezichtsherkenning, lithiumbatterijen of waterstoftechnologie.
Reden waarom ook de Europese Commissie woensdag een eigen, nieuwe ‘standaardisatiestrategie’ presenteerde. In reactie, zo schrijft ze, op „andere actoren die een veel assertievere aanpak volgen dan de EU”. Of zoals Eurocommissaris Thierry Breton (Interne Markt) zegt: „Onze Europese normen hebben te maken met veel meer internationale concurrentie, vooral uit China.”
Brussel-effect
De leidende rol van Europa bij normstelling wereldwijd werd de afgelopen jaren ook wel het ‘Brussel-effect’ genoemd. Maar de EU dreigt die rol volgens de Commissie te verliezen omdat „het strategische belang van normen” onvoldoende wordt onderkend. Ook Brussel wil daarom een sturender rol nemen bij de vaststelling van nieuwe normen.
Dat wijkt behoorlijk af van de Europese traditie. Daarin begint het opstellen van standaarden bij het bedrijfsleven zelf en krijgt dat zijn weerslag in Europese wetgeving. Drie organen waarin vertegenwoordigers van Europese bedrijven zitten, bepalen op verzoek van Brussel wat de EU-brede standaard wordt.
In Europa moet volgens de Commissie strategischer worden nagedacht over nieuwe normen. Daarvoor moeten er nieuwe overlegorganen tussen nationale experts en een speciale gezant in Brussel komen, en moeten jaarlijks politieke prioriteiten worden vastgelegd. Nu hebben nationale experts in de mondiale organen volgens een EU-ambtenaar vaak weinig oog voor het Europabrede belang. „Door gebrek aan coördinatie geven we dingen makkelijk weg. Dat is een groot risico.”
„De manier waarop over standaarden wordt nagedacht, is in China fundamenteel anders dan in Europa”, zegt Tim Rühlig, die voor de German Council on Foreign Relations een rapport opstelde over de Chinese strategie. „In Europa gaat het traditioneel over consumentenbescherming, eerlijke concurrentie en soepele export op de interne markt. China denkt heel strategisch: standaarden moeten innovatie aanjagen, economische transities in gang zetten. En er is natuurlijk een geopolitieke dimensie, waarin ze gericht proberen hun standaarden elders te verspreiden.”
Dat laatste baart Brussel niet alleen economisch zorgen. Bij nieuwe standaarden voor gevoelige technologie als gezichtsherkenning en 5G-netwerken vreest de Commissie dat ‘Europese waarden’ als privacy- en databescherming in het gedrang komen als Beijing de pen hanteert. Eerder stelden de EU en de Verenigde Staten al een gezamenlijke technologieraad in om te overleggen over het waarborgen van ‘westerse normen’ in nieuwe digitale technologie. Zo wordt het beïnvloeden van internationale standaarden onderdeel van geopolitieke strijd.
„De private aanpak heeft in Europa altijd goed gewerkt”, zegt Rühlig. De interne markt en hoge consumentenbescherming maakten dat standaarden die in EU-verband werden afgesproken, internationaal invloedrijk werden. „Zo heeft de EU lang boven haar eigenlijke gewicht gebokst. Maar ze moet zich nu bewust zijn van de geopolitieke veranderingen. China coördineert dit veel strakker.”
Naar meer overheidssturing
Het concreetst in de Europese strategie is een voorstel om nationale standaardisatie-organisaties de beslissende stem te geven bij het vastleggen van nieuwe EU-normen, in plaats van de huidige private organen. Deze laatste waren de afgelopen jaren gevoelig voor beïnvloeding, omdat grote bedrijven als Huawei en Apple via zusterorganisaties hun stemrecht vergrootten. „Voorheen lieten we de technische experts hun gang gaan”, legt een EU-ambtenaar uit. „Nu zeggen we duidelijk: jullie moeten inclusiever zijn en een eerlijker besluitvormingssysteem hanteren.”
Daarmee zet de EU voorzichtig stapjes naar meer overheidssturing bij standaarden, hoewel ambtenaren benadrukken dat de bal primair bij bedrijven blijft liggen. Maar, benadrukt Rühling: het is pas het begin van een effectieve aanpak. „Uiteindelijk is het nu aan lidstaten om ook daadwerkelijk strategisch te gaan coördineren. In Duitsland overlegt het nationale standaardisatieorgaan bijvoorbeeld nooit met het ministerie. Dat moet echt beter.”
Daarbij komt, zegt Rühlig, dat de toegenomen invloed van China ook te maken heeft met de groeiende economische macht van het land. Om een standaard te zetten, moet je ook leidend zijn in de ontwikkeling van nieuwe technologie. „Uiteindelijk moet Europa ervoor zorgen voldoende innovatief te blijven. Hoe zwakker we daarin zijn, hoe zwakker we zijn bij het zetten van de standaard.”