DeBeurs.nl

voda 4 februari 2022 08:51

0

Oplossing voor stikstofcrisis wankelt nu al
Vasco van der Boon Bas Knoop 00:30

Lange files op de A15 bij Rotterdam. Aanpak van deze weg is onderwerp van rechtszaken. Dat is een eerste test van een nieuwe stikstofnorm van de overheid. Foto: Jeffrey Groeneweg/ANP

Een nieuwe stikstofnorm, bedoeld om de vastgelopen vergunningverlening voor bouw- en infraprojecten op gang te brengen, dreigt te stranden voor de rechter. Deskundigen, het RIVM en topambtenaren waarschuwen dat een net ingevoerde vergunningsregel een groot deel van de stikstofuitstoot van grote projecten buiten beschouwing laat.

Kwetsbare natuur dreigt hierdoor mogelijk te verslechteren, in strijd met Europese regels. Dat maakt de kans reëel dat de Raad van State een streep zet door deze regel. De vergunningverlening, die enkele jaren terug al bleek te botsen met Brusselse regels, komt dan opnieuw stil te liggen.

Interne documenten
Dit blijkt uit gesprekken van Het Financieele Dagblad met stikstofexperts en interne documenten die het ministerie van Landbouw (LNV) eind vorig jaar vrijgaf na een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur.

Mikpunt van kritiek is de zogeheten afstandsgrens. Om de gestagneerde vergunningverlening voor bouw- en infraprojecten los te trekken, geldt sinds 20 januari voor alle sectoren een vaste maximale afstand van 25 kilometer voor het berekenen van de hoeveelheid stikstof die een project neerslaat op natuur.

Dit betekent dat een boer die zijn stal wil uitbreiden of een bouwer die een weg wil aanleggen zich voortaan alleen hoeft te bekommeren om zijn stikstofdepositie binnen een straal van 25 kilometer. Voor de stikstof die verderop neerslaat, is de overheid nu verantwoordelijk. Voor boeren en de industrie is deze nieuwe norm een versoepeling. Voorheen gold alleen voor het wegverkeer een afstandsgrens, van 5 kilometer. Andere sectoren moesten al hun stikstofdepositie in kaart brengen.

Zware industrie
Maar een groot deel van de stikstofemissies slaat juist verder weg neer dan 25 kilometer rond een project, stellen deskundigen en ambtenaren. Dit geldt vooral voor grote en hoge uitstootbronnen zoals in de zware industrie. Uit een vorige maand verschenen rapport, gemaakt in opdracht van de actiegroep Mobilisation for the Environment (MOB) van milieuactivist Johan Vollenbroek, blijkt bijvoorbeeld dat het overgrote deel, 98,6%, van de stikstofuitstoot van Tata Steel verder dan 25 kilometer neerslaat. Het IJmuidense staalbedrijf zegt deze rekensom niet te kunnen verifiëren en niet te kunnen speculeren over mogelijke gevolgen.

Lees hier het rapport over Tata van MOB (pdf)
'Het kabinet lijkt helemaal niets geleerd te hebben', zegt milieuwetenschapper Raoul Beunen van de Open Universiteit, doelend op de vernietigende uitspraak waarmee de Raad van State in 2019 het toenmalige stikstofbeleid van het kabinet naar de prullenbak verwees. Dat beleid bood kwetsbare natuurgebieden onvoldoende bescherming, oordeelde de Raad.

Juridisch niet correct
Door het nieuwe beleid is het onzeker of er verbetering optreedt, vervolgt Beunen. Dat komt volgens hem door de afstandsgrens. 'Een groot deel van de stikstofdepositie blijft door deze norm buiten beeld, terwijl de Wet natuurbescherming verplicht om alle effecten van een project op de stikstofdepositie in kaart te brengen.' Hij wijst erop dat een overheid pas een vergunning mag verstrekken als er zekerheid is verkregen dat een project of plan géén negatieve effecten heeft op een natuurgebied. Met deze afstandsgrens kan die zekerheid niet worden gegeven, stelt Beunen.

Beroep tegen doortrekken snelweg A15, Kamervragen D66
Een eerste test voor de afstandsgrens van 25 kilometer is het beroep dat actiegroep MOB heeft aangespannen tegen doortrekking van de A15. Jurist Valentijn Wösten, die de actiegroep bijstaat, is ervan overtuigd dat de 25 kilometergrens 'onderuitgaat' bij de rechter. 'Deze regel mist iedere wetenschappelijke basis. Ik kan hier niets van maken.' Ook in de Tweede Kamer groeien de zorgen over de juridische houdbaarheid van de afstandsnorm. Tweede Kamerlid Tjeerd de Groot van coalitiepartij D66 heeft deze week de nieuwe stikstofminister Christianne van der Wal om opheldering gevraagd. De Groot wil onder meer weten of Van der Wal het met hem eens is dat het 'zeer onwenselijk' is de afstandsregel toe te passen bij alle nieuwe projecten, 'om vervolgens het gevaar te lopen dat deze afkapgrens geen stand houdt bij de rechter'.
Ook het RIVM en ambtenaren van meerdere ministeries waarschuwden afgelopen jaar voor de juridische houdbaarheid van een vaste afstandsgrens. In een advies aan het landbouwministerie van juli vorig jaar concludeert het RIVM dat er 'geen wetenschappelijke argumenten zijn die tot één maximale afstandsgrens leiden'.

Ambtenaren zijn zich bewust van het ontbreken van die wetenschappelijke onderbouwing, blijkt uit de WOB-documenten. In maart vorig jaar schrijft een ambtenaar bijvoorbeeld dat het 'onzeker is of deze nieuwe lijn door de Raad van State wordt geaccepteerd'. Andere ambtenaren waarschuwen in andere stukken eveneens dat de afstandsgrens juridisch wankel is.

Het landbouwministerie blijkt juist bewust aan te sturen op rechtszaken over de 25 kilometernorm 'om zo op relatief korte termijn een rechterlijke toets op de afstandsgrens en de onderbouwing daarvan te krijgen', meldt bijvoorbeeld een ambtelijk document uit juni 2021.

Snelweg A15
Ondanks alle kritiek besloot voormalig landbouwminister Carola Schouten afgelopen zomer de afstandsgrens toch in te voeren. Haar besluit volgde op een uitspraak van de Raad van State uit januari 2021 over doortrekking van snelweg A15. De Raad oordeelde dat de overheid beter moet motiveren of berekeningen van de stikstofneerslag op beschermde natuurgebieden door dit project volledig waren. Sindsdien stonden veel infraprojecten opnieuw op losse schroeven.

Voorheen gold voor het wegverkeer een afstandsregel van 5 kilometer. Voor andere sectoren, zoals landbouw, industrie en woningbouw, was er juist géén afstandsgrens. De Raad haalde een streep door deze 5 kilometerregel omdat Europese natuurwetgeving een volledig beeld vereist van de stikstofneerslag.

Cumulatieve stikstofneerslag
Opmerkelijk is dat het vorige kabinet vervolgens een afstandsgrens invoerde voor álle sectoren. LNV kondigde daarbij wel extra maatregelen aan om de stikstofneerslag structureel te laten dalen. In de miljoenennota van 2022 reserveerde het vorige kabinet hiervoor €150 mln, onder andere extra geld voor het uitkopen van veehouders. De komende weken neemt Rutte IV hierover besluiten.

Maar volgens milieuwetenschapper Beunen en de Leidse stikstofhoogleraar Jan Willem Erisman kan een afstandsgrens pas worden ingevoerd als daadwerkelijk een pakket maatregelen is vastgesteld dat de stikstofdepositie structureel verlaagt, en waarvan de effecten ook vaststaan. 'Zolang dat niet het geval is, loop je met een afstandsgrens een juridisch risico', stelt Erisman.

Lees het volledige artikel: fd.nl/politiek/1428905/oplossing-voor...

voda 22 februari 2022 11:01

0

Nederland smeekt Brussel om meer mestruimte
Vasco van der Boon Bas Knoop 09:43

Na jaren van pappen en nathouden verlangt Brussel een effectief mestbeleid van Nederland, met maatregelen die standhouden bij de rechter. Foto: Sander Koning/ANP

Landbouwminister Henk Staghouwer had maandag in Brussel een drukke dag van Europees overleg. De agenda was goed gevuld. Er kwam van alles voorbij, van visserij en ontbossing tot en met het verzoek van Nederland aan Brussel om de Europese normen voor etikettering van eieren buiten werking te stellen vanwege de vogelgriep.

Stikstofnormen overschreden
Maar het echte hoofdpijndossier van agrarisch Nederland, de stikstofcrisis, liet de landbouwminister officieel onbesproken in Brussel. Dat is niet zo gek, omdat Nederland de Europese en de binnenlands juridische stikstofnormen op een breed front overschrijdt. Een oplossing daarvoor kan Staghouwer Brussel op dit moment niet aanbieden.

Desondanks smeken Nederlandse landbouwambtenaren achter de schermen in Brussel om Nederland opnieuw uit te zonderen van de Europese stikstofnormen. Het gaat om de zogeheten derogatie. De Europese regel is dat boeren maximaal 170 kilo stikstof uit dierlijke mest per hectare per jaar mogen verspreiden. Maar dankzij de derogatie mocht Nederland dat afgelopen jaren ophogen tot 230 of 250 kilo stikstof uit dierlijke mest per jaar per hectare.

Runderdrijfmest
Die uitzondering scheelt gemiddeld zo'n 15 tot 20 kubieke meter runderdrijfmest die een Nederlandse boer jaarlijks per hectare meer mag uitrijden dan zijn Europese collega's. Voor een land dat al sinds de jaren zeventig kampt met een mestoverschot was dat voor de boeren lange tijd een welkome uitweg.

Maar de Europese Commissie is deze uitzonderingspositie van Nederland zat. Dat komt onder meer omdat zoveel stikstofverbindingen uit de mest in Nederland uitspoelen naar het water, dat Nederland de Europese nitraatrichtlijn overschrijdt. Daardoor is het volgens Staghouwer niet eerder zo onzeker geweest of Brussel Nederland dit jaar opnieuw zijn derogatie gunt.

Geen goed trackrecord
'We hebben geen goed trackrecord in Brussel, omdat we de grenzen hebben bereikt en er soms overheen zijn gegaan', verklaarde Staghouwer vorige week in een webinar georganiseerd door het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt (NAJK).

Na jaren van pappen en nathouden verlangt Brussel een effectief mestbeleid van Nederland, met maatregelen die standhouden bij de rechter. 'Het moet juridisch onontkoombaar zijn. We moeten bewijzen dat we dit ook doen', legde minister voor Stikstof en Natuur Christianne van der Wal de jonge boeren uit.

Luchtfietserij
Maar de juridische houdbaarheid is precies de kern van het Nederlandse stikstofprobleem. Nadat de Raad van State in 2019 het toenmalige stikstofbeleid als luchtfietserij naar de prullenbak had verwezen, wist het kabinet-Rutte 3 geen nieuw en functionerend stikstofbeleid te formuleren.

Rutte 4 belooft wel €25 mrd uit te trekken om de stikstofcrisis op te lossen. Maar waaraan dat geld wordt uitgegeven is grotendeels onduidelijk. Er is geld, maar nog geen vastomlijnd plan. De vormgeving van het stikstofbeleid draagt het Rijk over aan de provincies. Die moeten maatwerk regelen in zogeheten 'gebiedsgerichte processen'. Dat klinkt naar langdurige processen.

Zeventig uitgekochte melkveehouders
Maatwerk kan betekenen dat op de ene plek boeren met veel stikstofuitstoot bij een natuurgebied worden uitgekocht - op vrijwillige basis. En dat boeren elders wel meer mest mogen uitrijden. Veel verlichting lijkt dat vrijwillig uitkopen niet te bieden. Tot nu toe hebben zich slechts zeventig melkveehouderijen voor deze afvloeiingsregeling aangemeld.

Onduidelijkheid troef dus nog in het Nederlandse stikstofbeleid. Laat staan dat er een plan is dat wel juridisch stand houdt. Staghouwer en Van der Wal staan voorlopig met lege handen in Brussel. Vandaar dat ze de smeekbedes om Europese genade maar even aan hun ambtenaren laten. Terwijl de klok tikt. Want aan het eind van de winter zijn de gierkelders - waarvan de omvang is afgestemd op jarenlange derogatie - overvol.

Lees het volledige artikel: fd.nl/politiek/1430974/nederland-smee...

voda 8 maart 2022 17:13

0

Boeren zoeken met Stikstofcoöperatie uitweg uit crisis
Vasco van der Boon Bas Knoop Cor de Horde 15:48

Boeren in het Groene Hart verenigen zich in een Stikstofcoöperatie. Met de nieuwste technieken willen ze de uitstoot van stikstof uit mest reduceren. Ze willen blijven boeren, plus kwetsbare natuur beschermen en de helft van de bespaarde stikstofruimte verhuren aan bedrijven. Een voorbeeld voor stikstofminister Christianne van der Wal?

Van der Wel (r) en Rijken (l) Foto: David van Dam voor het FD

Het is wrang, maar sommigen in de landbouwsector ontwaren in de rookwolken boven Oekraïne zelfs een lichtpuntje. Zoals veevoerhandelaar Cees van der Wel en voormalig CDA-statenlid en Paul Rijken, die tegenwoordig werkt als zelfstandig agrarisch adviseur.

'Door de stikstofcrisis zag het er ontzettend slecht uit voor de Nederlandse boeren. Maar de oorlog plaatst het stikstofvraagstuk in een ander perspectief', zegt Rijken. 'Voor het eerst sinds jaren praat Europa over voedselzekerheid. Europa beseft opeens weer hoe belangrijk onafhankelijkheid in de voedselvoorziening is.'

Rijken zegt dit aan de keukentafel van de boerderij van Van der Wel. Door het raam reikt tot aan de horizon het Groene Hart. Voor het erf slingert veenrivier De Meije op de grens van de provincies Zuid-Holland en Utrecht. Op steenworp afstand de Nieuwkoopse Plassen. Voor veel inwoners van de Randstad is dat een natuurgebied om doorheen te fietsen, te wandelen of te varen. Maar Van der Wel ziet in dat Natura-2000-reservaat 'een bedreiging van het voortbestaan van de agrarische plattelandsgemeenschap in deze omgeving'.

Secretaris Cees van der Wel van de Stikstofcoöperatie Boeren met Perspectief in een melkstal in de buurt van de Nieuwkoopse Plassen Foto: David van Dam voor het FD
Blusbrief aan het kabinet
'Toekomstrealist' Rijken en 'hobbyboer' Van der Wel ('ik melk nog elke dag mijn twintig koeien') laten een 'blusbrief' lezen die ze namens de regionale Stikstofcoöperatie Boeren met Perspectief deze week naar het kabinet te sturen. Ze vrezen dat leden van de Tweede Kamer op de vervroegde vergadering van de commissie landbouw donderdag weer roepen om krimp van de Nederlandse veestapel, om natuur als de Nieuwkoopse Plassen te beschermen.

‘Europa beseft opeens weer hoe belangrijk onafhankelijkheid in de voedselvoorziening is’
Paul Rijken, als agrarisch adviseur betrokken bij Stikstofcoöperatie Boeren met Perspectief
Hoe dom krimp van de landbouw is, toont Oekraïne, menen Van der Wel en Rijken. Een vergelijkbaar betoog hielden de directeur corporate affairs van kalvermester VanDrie Group, Marijke Everts, voorzitter Helma Lodders van Vee en Logistiek Nederland en Linda Verriet van Producentenorganisatie Varkenshouderij in Boerenbusiness: 'Juist in een tijd waarin de roep om strategische autonomie luider dan ooit klinkt, [moet] een sterke sector die gaat voldoen aan de klimaat- en milieuopdrachten (..) niet gedecimeerd worden. Landbouw vormt juist een essentieel onderdeel om onze onafhankelijkheid en uiteindelijk onze vrijheid te borgen.'

Klassieke melkveeboerderij in De Meije in het Groene Hart, met protestspandoek: 'Onze boeren onze toekomst'. Foto: David van Dam voor het FD
Nieuw realisme
'Het is tijd voor nieuw realisme als het over stikstof gaat', vindt Van der Wel. Vanwege de escalerende internationale situatie, maar ook omdat overheidsdoelen voor het terugdringen van de stikstofbemesting van kwetsbare natuur onhaalbaar zijn. De veenmosrietlanden in de Nieuwkoopse Plassen bewijzen dat volgens hem. Dit is een zeldzaam geworden vegetatie, half natuur, half cultuurlandschap, met bijvoorbeeld wilde, inheemse orchideeën en het insectenetende plantje zonnedauw.

‘Zelfs als we in een straal van tien kilometer rond de Nieuwkoopse Plassen alle boerderijen opkopen, halen we nooit die overheidsnorm’
Cees van der Wel, 'hobbyboer' en secretaris van de Stikstofcoöperatie Boeren met Perspectief
Van der Wel spreidt op zijn tafel een stapel overheidsdocumenten uit. Daarin schrijft de provincie Zuid-Holland dat veenmosrietland 'een zeer lage kritische depositiewaarde' heeft van 714 mol/ha/jaar, omgerekend 10 kilo stikstof per jaar per hectare. Dat is ongeveer de hoeveelheid stikstof die een koe in een maand uitschijt. De provincie noemt het 'een serieus probleem' dat deze norm in de regio overal wordt overschreden. Hier, onder de aanvliegroutes van Schiphol, valt anderhalf keer zoveel uit de lucht.

Alle boerderijen opkopen
'Zelfs als we in een straal van tien kilometer rond de Nieuwkoopse Plassen alle boerderijen opkopen, halen we nooit die overheidsnorm van 714 mol/ha/jaar', zegt Van der Wel. Opgeven dan maar, die kwetsbare natuur? Nee, dat willen Van der Wel en Rijken ook niet. 'Wij zijn als boeren ook voor gezonde, florerende natuur', aldus Van der Wel.

Op wonderbaarlijke wijze gaat het ondertussen best goed met de Nieuwkoopse Plassen. 'Het oppervlak veenmosrietland nam hier afgelopen tien jaar 39% toe tot 233 hectare', citeert Van der Wel uit de provinciale Natuurdoelanalyse van eind vorig jaar. Van die natuurlijke kroonjuwelen is 73% in goede staat. Hoe kan stikstofgevoelige natuur uitbreiden tijdens zo'n groot stikstofprobleem? 'Terreinbeheerders als Natuurmonumenten lieten het in het verleden een beetje versloffen, maar zijn afgelopen jaren vaker gaan maaien en afvoeren', meent Van der Wel.

voda 8 maart 2022 17:13

0

Deel 2:

Overheidsbeleid in de prullenbak
Het overheidsdoel voor de meest kwetsbare natuur achten de stikstofrealisten Van der Wel en Rijken onuitvoerbaar. Krimp van de veestapel noemen ze 'het paard achter de wagen spannen'. Ondertussen is de uitgifte van bouwvergunningen verlamd sinds de Raad van State het stikstofbeleid van de overheid in 2019 naar de prullenbak verwees. Handel in stikstofrechten om de vergunningverlening op gang te brengen accepteren rechters niet als er geen serieuze stikstofreductie is. En de Europese Commissie, waar de Nederlandse stikstofcrisis 17 maart in het Nitraatcomité op de agenda staat, wordt ongeduldig. Dus er moet wel iets gebeuren. Wat willen Van der Wel en Rijken dan wel?

'Ons alternatief is de Stikstofcoöperatie Perspectief voor Boeren', antwoordt Van der Wel. Van der Wel is hiervan secretaris en Rijken adviseur. Het idee is dat boeren samen investeren in de nieuwste technologie, zoals de mestrobot van Lely en de stikstofkraker van JOZ. Die brengen de uitstoot van ammoniak uit de mest van koeien twee derde tot drie kwart terug. Rijken: 'We kunnen daar morgen mee beginnen.'

Cees van der Wel (l) en Paul Rijken (r) voor de nieuwste stikstofkraker van JOZ bij boer Lennart Streng (m), een buurman van Van der Wel. Foto: David van Dam voor het FD
Tot drie ton per boerderij
Van de gerealiseerde stikstofreductie willen de Nieuwkoopse boeren bijna de helft inleveren voor herstel van de natuur. De andere helft wil de coöperatie verhuren aan bedrijven die voor een vergunning stikstof willen uitstoten. Met de huurpenningen financieren de boeren hun investeringen in de milieutechnieken. Want de kosten lopen op van anderhalve ton tot drie ton per boerderij.

'Carola Schouten, de vorige minister van Landbouw, hoopte dat dit Nieuwkoopse model het nationale model zou worden', zegt Van der Wel. 'We hebben er met Rutte, Kaag en Hoekstra over gepraat. Iedereen vindt het een goed idee', aldus Rijken. Ze hopen binnenkort minister voor Natuur en Stikstof Christianne van der Wal te overtuigen.

Belofte van maatwerk
De nieuwe coalitie trekt €25 mrd uit voor de stikstofcrisis. Waar dat geld naartoe gaat, is nog onduidelijk. Het coalitieakkoord is niet veel concreter dan de belofte van maatwerk, in de vorm van 'gebiedsgerichte processen'. Wat dat zijn, bestudeert het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit nog. Van der Wel en Rijken verwachten dat de kamercommissie donderdag de eerste piketpaaltjes slaat. Een woordvoerder van het departement verwacht dat voorstellen hierover nog wel een maandje vergen.

‘Vergeleken met stikstof is bodemdaling pas echt een probleem’Cees van der Wel
'Een van de verst uitgewerkte voorbeelden van zo'n gebiedsgericht proces is het Nieuwkoopse model', zegt Van der Wel. Met Rijken zit hij in de provinciale commissie die in Zuid-Holland dat gebiedsgerichte proces vorm moet geven. 'Onze aanpak is veel goedkoper dan €25 mrd', zegt Rijken. 'Schrap 80% van de €25 mrd voor het opkopen van boerderijen en verdubbel de subsidie voor technologische innovatie', zegt Van der Wel. Waarom zou dat nu wel werken en afgelopen decennia niet? 'Omdat we nu beginnen met stikstofreductie', antwoordt Rijken.

5,5 meter onder zeespiegel
'Vergeleken met stikstof is bodemdaling pas echt een probleem', weet Van der Wel. Polder Nieuwkoop ligt 5,5 meter onder de zeespiegel. Christianne van der Wal bezocht vorige maand al eens De Meije, om subsidie te geven aan ondergrondse irrigatie om bodemdaling in het veenweidegebied af te remmen.

Bij die gelegenheid liet de stikstofminister op een bijeenkomst met boeren, lokale bestuurders, natuurorganisaties en het hoogheemraadschap in het midden wat ze van het Nieuwkoopse model vindt. Ze toonde sympathie voor initiatieven 'van onderop'. Maar: 'Je kan niet generiek zeggen dat innovatie dé oplossing is, of dat uitkoop dé oplossing is.' D66-kamerlid Tjeerd de Groot is uitgesprokener. Het Nieuwkoopse model legt 'de nadruk op technische pseudo-oplossing', twitterde hij.

Gemierenneuk op de hectare
Natuurmonumenten vindt het 'goed en mooi' dat boeren rond de Nieuwkoopse Plassen versneld stikstof willen reduceren. Maar de technische oplossingen waarop de Stikstofcoöperatie leunt, bevatten nog wel onzekerheden. 'Meer en aaneengesloten natuur zou veel dilemma’s oplossen, en daarbij geldt overal: de stikstofuitstoot moet simpelweg omlaag.' Op de bijeenkomst 14 februari in De Meije met de stikstofminister vergeleek Anneklaar Wijnants van Natuurmonumenten aanleg van een natuurgebied met de aanleg van een snelweg. Op een gegeven moment moet de overheid volgens haar dan de knoop doorhakken, ook al is niet iedereen het daarmee eens. Ecoloog Han van Dobben, een kenner van veenmosrietland die twee weken geleden voor de kamercommissie landbouw een presentatie hield over stikstofgevoelige natuur, noemt vooral het Nederlandse vergunningenbeleid het probleem. 'Dat is gemierenneuk op de hectare', omdat het pretendeert de stikstofuitstoot van één individuele boerderij op een naastgelegen natuurgebied te kunnen beheersen. Micromanagement. 'Geen enkel ander land doet dat.' Het resulteert in 'juridisch gesteggel over 0,01 mol/ha/jaar waarmee je als ecoloog niks kan.' Reductie van de stikstofuitstoot, zoals de Stikstofcoöperatie ambieert, vindt Van Dobben 'altijd goed'. De toekomst van veenmosrietland is 'helemaal niet hopeloos', maar ander beheer als oplossing voor een overmaat aan stikstofdepositie is volgens de ecoloog slechts 'een dwaalweg'. Want veenmosrietland moet sowieso jaarlijks worden gemaaid, anders wordt het bos.

Lees het volledige artikel: fd.nl/politiek/1432310/boeren-zoeken-...

Rowi62 8 maart 2022 17:27

0

De wereld schreeuwt om stikstof (kunstmest) graan, eten en Nederlandse politici lullen maar door over Natura2000 gebiedjes.

Ik schaam me voor dit land.

voda 21 maart 2022 08:43

0

Dura Vermeer vreest gevolgen van stikstof en inflatie in de bouw
Arend Clahsen 06:00

Laatste werkzaamheden aan het Theemswegtracé. Dura Vermeer was een van de bouwers van de nieuwe spoorverbinding voor de Rotterdamse haven. Foto: Lex van Lieshout/ANP

De hoge inflatie kan er eveneens voor zorgen dat het langer duurt voor bouwplannen tot uitvoering komen.
Even twijfelde Job Dura of er wel een gesprek moest plaatsvinden over de jaarcijfers, of dat dit net als bij de start van de coronapandemie moest worden overgeslagen. 'De situatie met een oorlog in Europa is zo ernstig', aldus de bestuursvoorzitter van Dura Vermeer. Met dat leed zijn uiteindelijk alle resultaten en uitdagingen in de bouwsector relatief.

De oorlog gooit toeleveringsketens en de prijsvorming van bouwmaterialen overhoop. Dat gaat om hout, staal en bakstenen, maar bijvoorbeeld ook om de gestegen brandstofprijzen die hun tol eisen. Dura: 'Direct na de inval was er zoveel onzekerheid dat er geen goede inschatting is te maken over de impact op de bouw. Probeer eerst maar eens prijzen te krijgen.' Het maakt het afronden van een begroting voor een bouwproject met een klant ongelooflijk lastig.

'Toch zien we na twee weken dat de onzekerheid blijft, maar bijna alles wel blijft draaien', vult cfo Lowick Barg aan. 'Ook bij corona dacht iedereen eerst dat alles zou stilvallen. Dat bleek met uitzondering van enkele sectoren niet het geval.' Toch een toelichting op de cijfers dus. Die waren in 2021 opnieuw beter. De omzet steeg met 12% tot €1,6 mrd, het bedrijfsresultaat nam toe en de nettowinst steeg met 26% tot €52,1 mln. Het eigen vermogen groeide. Ook het aantal opgeleverde woningen steeg fors, van 2777 naar 3420. Dat hadden er meer kunnen zijn als vergunnings- en bezwaarprocedures sneller waren doorlopen.

Dat is gelijk een van de redenen waarom Dura en Barg wel een toelichting geven. Barg: 'We kijken terug op een goed jaar, we staan er goed voor en zelfs bij deze krappe arbeidsmarkt willen mensen graag bij ons werken. Tegelijk komen veel onzekerheden af op onze sector. Die kunnen het woningbouwtempo hinderen, de aanleg van infrastructuur ophouden en bouwplannen onzeker maken. Dat staat haaks op de maatschappelijke behoeftes.'

Stikstof
Zo is de stikstofproblematiek nog steeds niet opgelost en dat heeft grote impact. Dura: 'Wat betreft grote, nieuwe wegenprojecten is de planning leeg. Er komt sinds begin vorig jaar niets meer bij. En grote projecten die er al op stonden zijn opgeschort en komen voorlopig niet terug.'

Een groot project dat al jarenlang stilligt is de verlenging van de A15 bij Nijmegen (ViA15), waar een consortium met Dura Vermeer eind 2019 al de aanbesteding van won. Vorig jaar keurde de Raad van State de stikstofberekeningen af. De nieuwe herbeoordeling waarbij de stikstofdepositie tot 25 kilometer wordt meegenomen, wordt door de Raad van State pas na de zomer afgerond. De hele sector kijkt naar die uitspraak. Bij goedkeuring kan veel werk hervat worden, maar anders is iedereen terug bij af. Barg: 'En het probleem is dan nog steeds niet opgelost.'

Dura: 'Het stikstofprobleem is al vanaf 2008 bekend, maar nooit door de politiek opgelost. Vorig jaar heeft Bouwend Nederland met onder meer Natuurmonumenten, Natuur & Milieu en LTO?Nederland voorstellen neergelegd om de stikstofuitstoot sneller, eerder en met zekerheid te reduceren. Met dat brede draagvlak had veel meer gedaan moeten worden. België kreeg vorig jaar met een stikstofprobleem te maken en heeft het nu al aangepakt.' In ons buurland is besloten dat de zestig meest vervuilende Vlaamse veehouders in de buurt van natuur uiterlijk in 2025 hun bedrijf moeten verkopen.

Vertraging in vergunningen
De maatschappelijke noodzaak om een doorbraak te bereiken is groot, stelt Dura. Want ook de woningbouwambitie wordt bedreigd. In Noord-Holland en Zuid-Holland liggen woningplannen stil door de historische en huidige stikstofneerslag van landbouw, verkeer, industrie en Schiphol. 'De hele duinenrij is natuurgebied. Als er te weinig aan het terugdringen van de stikstofdepositie wordt gedaan, treft dat langs het hele kustgebied woningbouwplannen.'

Een bekend voorbeeld is Valkenburg bij Katwijk. Het plan voor een wijk met duizenden woningen neemt door stikstof veel meer tijd in beslag. Het bestemmingsplan moet nog goedgekeurd worden en daarna maken tegenstanders naar verwachting nog de gang naar de Raad van State.

Tal van andere projecten kampen met dezelfde onzekerheden. De bezwaarmogelijkheden bij grotere projecten zijn vorig jaar bovendien verruimd door de Raad van State en de nieuwe Omgevingswet biedt straks ook meer mogelijkheden. Dura: 'Dat betekent dat overheden en wij als ontwikkelaar nog beter ons werk moeten doen om in inspraakrondes uitleg te geven en ruimte te bieden. Maar het betekent ook dat het langer kan duren voor het van plan tot uitvoering komt.'

Inflatie
Bovenop die structurele problemen komt de conjuncturele onzekerheid met een hoge inflatie. 'Voor de bouw is altijd de vraag wat dit doet met rente, koopkracht, consumentenvertrouwen en betaalbaarheid', aldus Dura. Bij vastgoedbeleggers betekent een hogere rente dat ze met andere prijzen moeten rekenen en dat projecten bijvoorbeeld soberder, in een andere samenstelling of op goedkopere grond moeten worden uitgevoerd.

In het hogere prijssegment op de woningmarkt is volgens Dura op dit moment geen sprake van prijsstijgingen meer, maar van stabilisatie. Bij goedkope en middeldure woningen is de vraag volgens hem nog steeds aanzienlijk groter dan het aanbod. 'Maar de beleidsrente van de Europese Centrale Bank moet niet veel gaan stijgen, dan krijgen we toch een terugval in de vraag.'

Komt er wel een dip, dan is het volgens Dura zaak om het woningbouwtempo vast te houden en niet te vervallen in de fout van de vorige crisis. Mede door het procyclische beleid van Rutte I en II viel de bouwsector stil en tegelijk werden corporaties afgeknepen, terwijl de onderliggende vraag naar woningen er wel was. 'Corporaties moeten nu de ruimte krijgen om het geld uit de verhuurderheffing te investeren in nieuwbouw van sociale huurwoningen. En in zo'n situatie zouden ze misschien ook middeldure en dure woningen moeten kunnen bouwen.'

Lees het volledige artikel: fd.nl/bedrijfsleven/1433461/goed-draa...

voda 6 april 2022 06:56

0

Kabinet verstrikt zich in juristerij

Huizenbouw zal onmogelijk worden door strenge stikstofregels: vergunning verlenen ’heel lastig’
Updated 1 min geleden
23 min geleden
in FINANCIEEL

AMSTERDAM - De bouw van huizen, wegen en fabrieken en de energietransitie zullen op korte termijn onmogelijk worden als het kabinet vasthoudt aan de onlangs gepresenteerde aanpak van het stikstofprobleem. Dat zegt voorman Maxime Verhagen van Bouwend Nederland in gesprek met De Telegraaf.

Maxime Verhagen, voorzitter Dagelijks Bestuur Bouwend Nederland foto Hielco Kuipers FOTO HIELCO KUIPERS

,,Als we de weg van minister Van der Wal volgen, zetten we de economie de komende twee jaar op slot en laten we huizenzoekers in de kou staan, lossen we het mobiliteitsprobleem niet op en maken we veel te weinig voortgang met de energietransitie”, zegt Maxime Verhagen.

Van der Wal heeft vrijdag aangekondigd dat ze de daling van de stikstofuitstoot gaat monitoren in plaats van aanpakken, aldus de Bouwend Nederland-voorman. „Het duurt dan nog zeker twee jaar voordat we weer kunnen bouwen en ons land verder kunnen ontwikkelen. En dat is pijnlijk, omdat het kabinet al drie jaar aanmoddert om tot een oplossing te komen”, zo is de inschatting van de bouwvoorman. Woensdag bespreekt de Tweede Kamer het voorstel.

Verhagen ziet een oplossing in het registreren van de vermindering van de stikstofuitstoot in plaats van die te monitoren gedurende een paar jaar. „Als je piekbelasters meteen aanpakt, hoef je niet twee jaar te wachten. Dan kan meteen aangetoond worden hoeveel er met de maatregelen bespaard wordt, en voldoe je aan de eisen van de wet.”

Volgens de bouwvoorman werkt deze oplossing voor iedereen die zich vrijwillig wil laten uitkopen. Voor boeren wil de minister meer geld uittrekken.

BEKIJK OOK:
Kabinet overweegt met dwang bouwlocaties aan te wijzen

Werkgevers
Verhagen laat weten dat werkgeverskoepels VNO en FME zijn pleidooi ondersteunen. Er moet volgens bouwvoorman een koppeling gelegd worden met uitstootvermindering, waardoor de schop tegelijkertijd de grond in kan.

Nederland heeft zichzelf heel strenge stikstofregels opgelegd. Na een uitspraak van de Raad van State in 2019 lag de bouw al enige tijd stil en werden 18.000 projecten direct stopgezet. De provincies Overijssel en Flevoland verlenen momenteel wederom geen vergunningen meer voor bouwprojecten en bedrijfsuitbreidingen, gezien onzekerheid na nieuwe rechtszaken.

Limburg en Noord-Holland zeggen dat het verlenen van vergunningen ’heel lastig’ is geworden. Ook heeft de minister zes wegenprojecten afgevoerd, die uitgevoerd hadden kunnen worden omdat de maximumsnelheid overdag naar 100 kilometer per uur is gegaan. Daarmee werd stikstofruimte gecreëerd voor zeven grote wegenprojecten, onder meer de aanpak van de Ring Utrecht en knooppunt Hoevelaken. Hier gaat nu een streep door met als gevolg dat er zes voor onbepaalde tijd niet doorgaan.

Verhagen is eigenlijk stomverbaasd over de gang van zaken, omdat het kabinet zich steeds vaster lijkt te draaien in nog meer juristerij. „De minister presenteert haar aanpak als een oplossing, maar we staan eigenlijk stil. Zowel boeren, bouwers als woningzoekenden worden in de wacht gezet. Het is bedroevend om te zien dat er op deze manier niets terecht kan komen van veel van alle ambities die in het regeerakkoord staan. Zelfs projecten die leiden tot minder uitstoot, kunnen bizar genoeg geen doorgang vinden.”

Tekst gaat verder onder de foto.

Maxime Verhagen, voorzitter Dagelijks Bestuur Bouwend Nederland foto Hielco Kuipers FOTO HIELCO KUIPERS

BEKIJK OOK:
Van Wijnen: ’Koopwoning tussen twee en drie ton blijft mogelijk’

Natuur
Maar hoe komt het herstel van de natuur dan om de hoek kijken? Verhagen wijst erop dat hij samen met Natuur & Milieu, Natuurmonumenten, boerenbrancheclub LTO Nederland en bedrijvenkoepels VNO en MKB Nederland een eigen plan heeft gemaakt. Dit draait om de piekbelasters, die uitgekocht worden. Een deel van de compensatie gaat naar de natuur en de rest naar de bouw van nieuwe woningen en wegen.

„Daar is maar een beetje ruimte voor nodig. Als we de weg van de minister volgen zetten we de economie de komende twee jaar op slot en laten we huizenzoekers in de kou staan, lossen we het mobiliteitsprobleem niet op en maken we veel te weinig voortgang met de energietransitie.”

Kwetsbaar
Verhagen wijst erop dat Nederland in het voorgestelde systeem kwetsbaar blijft voor rechtszaken door de strenge interpretatie van de Europese regels van natuurbeheer, waarbij theoretisch een hondendrol in een nieuwe woonwijk vlak bij een bos al zou kunnen zorgen voor te veel stikstofuitstoot. Uit eerder onderzoek blijkt dat 30 procent van de stikstof uit het buitenland komt. „Stel je voor dat wij de uitstoot omlaag brengen, en er gebeurt iets in Duitsland waardoor hier stikstof naar toe waait? Dan is alles voor niets geweest. We moeten in plaats daarvan uitgaan van datgene waar we zelf invloed op hebben.”

Het kabinet presenteerde de nieuwe aanpak als een definitieve oplossing. Maar Verhagen zegt dat minister Van der Wal is gericht is de op lange termijn. „De korte termijn is er ook nog. De hele economische ontwikkeling van Nederland komt in gevaar. Zo kan Lelystad Airport de komende twee jaar niet open en kan Schiphol op basis van deze aanpak geen nieuwe natuurvergunning krijgen. Maar ook de opslag van CO2 in Rotterdam gaat niet door. Want eerst gaat alle stikstofruimte volgens de minister naar natuurherstel. Dat is onnodig. Ons voorstel, gesteund door natuurpartijen, toont aan dat natuurherstel en economie hand in hand kunnen gaan.”

www.telegraaf.nl/financieel/133621218...

voda 6 april 2022 12:48

0

Stikstofminister blundert: boeren ten onrechte op lijst van grootste uitstoters
Door ONZE PARLEMENTAIRE REDACTIE

Updated 42 min geleden
1 uur geleden
in BINNENLAND

DEN HAAG - Stikstofminister Christianne van der Wal (VVD) heeft de Tweede Kamer verkeerde informatie verstrekt over de grootse stikstofuitstoters. Volgens de bewindsvrouw is de blunder toe te schrijven aan het RIVM. Ten onrechte zijn boerenbedrijven daarom opgenomen in de lijst met ’top honderd stikstofbronnen’.

ANP / PETER HILZ
Het kabinet stuurde dinsdag op verzoek van GL-Kamerlid Laura Bromet een lijst met grote uitstoters, maar die blijkt te rammelen. Zo blijkt dat de ammoniakuitstoot niet klopt omdat de emissies van schone stallen zijn gekoppeld aan minder schone stallen.

BEKIJK OOK:
’Als je grootste uitstoters stikstof aanpakt, hoef je niet twee jaar te wachten met bouwen’

Het RIVM erkent in een begeleidend schrijven dat er inderdaad een majeure blunder is gemaakt. „In het foutieve databestand hebben hierbij stallen met moderne emissiereducerende technieken een code toebedeeld gekregen die hoort bij een minder schoon staltype. Omdat het hierbij juist vaak gaat om stallen met grote aantallen dieren is het effect van deze onvolkomenheid voor deze stallen groot. Dat kan betekenen dat stallen die in werkelijkheid geen hoge emissie hebben toch op de lijst staan.”

BEKIJK OOK:

Zorgen over nieuwe aanval milieuactivist Johan Vollenbroek, kabinet vreest bouwstop
Het kabinet vraagt nu een ’gecorrigeerde lijst’, meldt minister Van der Wal. „Ik betreur uiteraard ten zeerste dat dit heeft kunnen gebeuren.” Het RIVM laat weten de fout te evalueren.

In de Tweede Kamer krijgt de kwestie ook een staartje. BBB-Kamerlid Caroline van der Plas spreekt over ’prutsers’ en wil voor het Kamerdebat van woensdagavond een gedetailleerd feitenrelaas van de minister. „Een complete sector willen decimeren wat de burger 25 tot 60 miljard en voedselzekerheid kost… Een minister en een ambtenarentop zonder enige kennis van zaken bij wie geen enkel lichtje gaat branden bij zo’n lijst. Hoe heeft dit kunnen gebeuren?”

www.telegraaf.nl/nieuws/1179250264/st...

haas 6 april 2022 18:13

0

Dit zijn de grootste stikstofuitstoters
Redactie

Lydia van Rooijen
redacteur ondernemen

De 3 grootste uitstoters van ammoniak zijn industriële bedrijven. Op nummer 4 staat een veehouderij in Venray.

Dat blijkt uit de ‘Top 100’ van ammoniak-bronnen, een lijst die stikstofminister Christianne van der Wal naar de Tweede Kamer heeft gestuurd, op verzoek van GroenLinks-Kamerlid Laura Bromet. Op nummer 2 staat kunstmestproducent Yara met een ammoniak-productie van 254.000 kilo.
Update 6 april: RIVM maakt foutje in top 100 stikstofoxiden-uitstoters.
Het RIVM heeft een fout gemaakt bij het opstellen van de top100 stikstofoxidenuitstoters,
laat stikstofminister Christianne van der Wal weten. De stikstoflijst klopt wel.

Veehouderijen

www.boerderij.nl/dit-zijn-de-grootste...

voda 23 april 2022 10:21

0

De zeven plagen van het stikstofbeleid
Wat er mis is met de stikstofaanpak? Nou, dit dus...
Door ALEXANDER BAKKER EN EDWIN TIMMER

16 min geleden
in BINNENLAND

Waarom gooien boeren de kont tegen de krib? In verscheidene provincies stapten agrarische organisaties uit het overleg om rond kwetsbare natuurgebieden de stikstofuitstoot te verminderen. Een reeks missers zorgt voor wrevel en frustratie, zo blijkt uit een rondgang langs betrokkenen. Wat zijn de zeven plagen van het stikstofbeleid? „Het uitkopen van boeren gaat de natuur niets helpen.”

Het is niet allemaal kommer en kwel in de Overijsselse natuur. Gedeputeerde Gert Harm ten Bolscher is net terug uit Natura 2000-gebied Wierdense Veld. Het lag er mooi bij, vindt de SGP-politicus. „Ik zag nog een rode wouw.” Officieel, volgens de rekenmodellen van de overheid, is de neerslag van stikstof te hoog voor het natuurgebied nabij Nijverdal om te floreren. Maar de Haagse modellenwerkelijkheid en de realiteit van flora en fauna lopen wel vaker uiteen.

Het kabinet wil de juridische stikstofcrisis oplossen door de uitstoot voor 2030 te halveren. Dat mag wat kosten: 25 miljard euro. Den Haag bereidt zich voor op een agrarisch casino: een boer die zich sneller laat uitkopen, krijgt meer geld. Wie niet toehapt, loopt het risico op gedwongen uitkoop.

Ten Bolscher is bezorgd. Want de dreigende taal van minister Van der Wal (Natuur) over eventuele onteigening, deed ook landbouworganisaties in Overijssel vertrekken uit overleg. En er is wel een deadline: „Volgend jaar zomer moet elke provincie gebiedsvoorstellen presenteren over hoe we de kwaliteit van Natura 2000-gebieden willen verbeteren. Daarvoor zie ik graag de mensen aan tafel met wie we die afspraken moeten maken. Dit is essentieel voor het maatschappelijk draagvlak.”

Boerenprotest in 2019 in Zwolle. Gedeputeerde Gert Harm ten Bolscher klimt in een bakje bij de organisatoren van de demonstratie om als gedeputeerde de demonstranten toe te spreken. ANP

Ook CDA-stemmenkanon Annie Schreijer-Pierik is kritisch. „Dit stikstofbeleid betekent de genadeslag voor heel veel mooie boerderijen”, zegt de Europarlementariër. „Ik heb tranen in de ogen gehad. Ze hebben in Den Haag geen idee wat hun plannen betekenen aan de keukentafel en voor de landbouweconomie eromheen. Wij verkwanselen het. Ik voel me niet meer helemaal thuis bij ons CDA in Den Haag.” Wat schort er volgens critici aan het stikstofbeleid?

# De belofte
Om de stikstofuitstoot rond natuur omlaag te krijgen, moeten boerenbedrijven bewegen. Eén stopt, een ander verhuist, en weer een ander houdt minder vee en extensiveert. Maar alles zit muurvast. Dat komt deels doordat circa drieduizend bedrijven niet weten waar ze aan toe zijn. Het gaat om boeren die onder het vorige beleid Programmatische Aanpak Stikstof geen vergunning nodig hadden voor uitbreiding of nieuwe stal, maar slechts een ’melding’ hoefden te doen. Vandaar: de PAS-melders.

Sinds de Raad van State in 2019 het vorige beleid terzijde schoof, staan PAS-melders in juridisch niemandsland: ze beschikken niet over een vergunning terwijl dat nu eigenlijk wel moet. Het kabinet beloofde snelle legalisatie, maar dat is nog steeds niet gebeurd. Ook minister Van der Wal biedt geen uitzicht. Intussen dreigt wel gedwongen handhaving, tot ontzetting van provinciebestuurder Ten Bolscher: „Het is onbestaanbaar dat we dit als overheden na drie jaar nog niet hebben opgelost.”

Onzekerheid alom is het gevolg. „Bedrijfsovernames staan al drie jaar stil”, zegt Hendrik Galema, voorzitter van Agrarische Jongeren Friesland. „De bank zegt: ’U bent niet juist vergund, we kunnen u niets lenen’. Ook investeringen in duurzaamheid staan stil.” Het is haast onoplosbaar, omdat de minister geen stikstofruimte vindt om PAS-melders te legaliseren. De opkoop die ruimte moest opleveren, hapert.

# Het beroepsverbod
Melkveehouders hikken aan tegen opkoop door één voorwaarde uit de regeling: u zult niet elders een nieuwe boerderij starten. Ondernemers wier kinderen graag het bedrijf overnemen, haken dan af. Galema: „Velen willen best een stap maken. Maar met ordinaire opkoop en een beroepsverbod komen we er niet. Zo financieren we alleen het bejaardentehuis.”

Ook gedeputeerde Ten Bolscher vindt het beroepsverbod een obstakel. „Als een boerenbedrijf vertrekt nabij een natuurgebied, en elders op ruime afstand een ander bedrijf overneemt, dan krimpt de stikstofuitstoot nabij natuur. Ik kan die boer niet uitleggen waarom dit niet zou mogen.” De eerste opkoopregeling leverde in Overijssel tot nu toe twee kandidaten op waarbij concreet zicht is op een deal.

voda 23 april 2022 10:21

1

Deel 2:

# De modellen
Natuurkwaliteit is in Den Haag teruggebracht tot één getal: de kritische depositiewaarde (KDW). Het cijfer geeft de jaarlijkse dosis stikstof weer die een kwetsbare plant maximaal verdraagt. Duitsland kijkt veel breder. Dat levert wonderlijke verschillen op, weet Schreijer-Pierik. „Heide in Duitsland staat er volgens de Europese Commissie goed voor, terwijl dat een paar meter verderop in Twente volgens hetzelfde rapport dramatisch zou zijn.”

"Dit betekent de genadeslag voor heel veel mooie boerderijen"
Jaap Hanekamp, universitair hoofddocent chemie en theologie aan de University College, bezocht de grens: „Zelfde heide, zelfde landbouw. Maar onze tunnelvisie zegt dat het wel belabberd moet gaan met de heide, want ons model telt te veel stikstof. Maar die KDW suggereert een ecologische precisie, die niet bestaat. Het Nederlandse stikstofbeleid doet alsof stikstof allesbepalend is voor natuurkwaliteit. Dat is grote onzin. De KDW is veel te onnauwkeurig en ongeschikt als bestuurlijk instrument.”

Ten Bolscher: „De norm is doel op zich geworden. Daar moeten we vanaf. Richt je op de gunstige staat van instandhouding. Die wordt door veel factoren bepaald: waterstand, waterkwaliteit, beheer, verbindingszones, en externe factoren als stikstof. Niet alleen uit landbouw. We moeten substantieel terug in stikstofuitstoot, maar de natuur, de Schepping, is veel complexer dan modellen kunnen bevatten.”

# Het doel
Eén habitat die zeer weinig stikstof verdraagt, is (ontwikkelend) hoogveen. Het is in Natura 2000-gebieden soms ingetekend als postzegel van tien bij tien meter. Hoogveen eist extreem lage stikstofneerslag, die vrijwel onmogelijk is in Nederland. Zelfs als alle auto’s, bedrijven, burgers en koeien verdwijnen, dan nóg halen we de norm niet in één op de drie natuurgebieden.

Hoogveen als doel is veelal onhaalbaar, stelt bosexpert Leffert Oldenkamp. „De omstandigheden die duizenden jaren geleden tot hoogveen hebben geleid, krijgen we niet terug. Veenplantjes groeien alleen bij voldoende water, maar onze drinkwaterbedrijven willen juist meer onttrekken. En waar we het peil ophogen, lekt het overal het gebied uit. Hoogveen krijg je in elk geval niet terug door boeren op te kopen.”

Ook Rudy Rabbinge, emeritus hoogleraar duurzame ontwikkeling en voedselzekerheid verzucht dat de huidige aanpak ’gedoemd’ is te mislukken. „De uitgangspunten kloppen niet. De stikstofneerslag van boerenbedrijven reikt niet verder dan 500 meter. De totale uitstoot moet omlaag en dat wordt niet opgelost. Een boerenbedrijf opkopen levert de natuur niets op en is verschrikkelijk duur. Het is een doodlopende weg.”

# Ganzenpoep
De Haagse focus op agrarische stikstof zorgt voor een blinde vlek voor natuurlijke invloeden, zeggen critici. Zo is het aantal ganzen sinds 1975 vertienvoudigd tot jaarlijks meer dan twee miljoen exemplaren. „Ze eten hun buik rond in weilanden, en overnachten in Natura 2000-gebieden”, vertelt het Drentse VVD-Statenlid Johan Moes. „Begrijpelijk, want op dat water is het veilig. Ze doen er ook hun behoefte, en dat zorgt voor een enorme stikstofdepositie.”

Plattelandsmythe? Nee. Onderzoek in opdracht van de provincie Drenthe zegt over ganzenuitwerpselen in het Fochteloërveen: „De groei van veen wordt duidelijk sterk vertraagd of zelfs onmogelijk gemaakt in delen van het gebied.” Moes: „Drie tot vijf ganzen poepen evenveel als één koe. De agrarische ammoniakuitstoot daalde juist met 60%. Misschien moet de focus verschuiven naar de natuur zelf?”

# Het perspectief
Door te hameren op opkoop en onteigening verdwijnt elk zicht op de toekomst, klagen landbouworganisaties. „Steeds maar weer de veehouders als dé boosdoeners neerzetten en maar blijven zwaaien met het opkoop- en onteigeningsmes: dat is niet de manier om met ons ondernemers en voedselmakers om te gaan”, schrijft het Gelders Landbouw Collectief.

"Bedrijfsovernames staan al 3 jaar stil"
Alleen aansturen op landbouwkrimp druist bovendien in tegen de wereldwijde herwaardering voor voedselproductie. De oorlog in Oekraïne zet voedselstromen op zijn kop. Universitair docent Hanekamp: „De wereld verandert: voedselproductie is strategisch bezit. Het is iets waard dat wij onszelf én anderen kunnen voeden. Maar die gedachte is bij ons volledig weggefantaseerd. Het is te zot voor woorden.”

# Brussel
Nederland lijkt zichzelf te hebben vastgedraaid door veel kleine natuurgebieden aan te wijzen en natuurkwaliteit te verengen tot één getal over stikstofneerslag. Dat kan alsnog anders, mits Brussel instemt. Volgens CDA’er Schreijer-Pierik liet Den Haag echter keer op keer na om daar een uitweg te zoeken uit ons stikstofmoeras.

Annie Schreijer-Pierik ANP

Het vorige kabinet had bij de Europese Commissie kunnen vechten voor het schrappen van kleine natuurgebieden, stelt zij. Toenmalig landbouwminister Schouten noemde het een onhaalbare kaart. Tijdens het Nederlandse EU-voorzitterschap in 2016 had premier Rutte kunnen pleiten voor meer sociaaleconomische ruimte in natuurbeleid. „Ook deze kans lieten ze liggen. Terwijl tijdens ons EU-voorzitterschap deze natuurregels nota bene werden geëvalueerd.”

De herwaardering voor voedselzekerheid biedt de ultieme, laatste kans, stellen critici. Volgens hoogleraar Rabbinge kan Nederland wel aankloppen in Brussel, mits ze aantoont dat er wetenschappelijke fouten zijn gemaakt bij het aanwijzen van te beschermen natuur. „Nederland moet dan alleen toegeven dat de kritische depositiewaarde niet klopt, en dat is de basis van het hele systeem.” Volgens Schreijer-Pierik moet Den Haag die pijn slikken. „Ik wil boeren niet de nek omdraaien.”

www.telegraaf.nl/nieuws/723350712/wat...

voda 23 april 2022 10:27

1

Rechter zet streep door bouw 160 woningen vanwege stikstof
Gisteren, 17:51
in BINNENLAND

HAARLEM - De rechtbank Noord-Holland heeft de vergunning vernietigd van een nieuwbouwproject in Egmond aan den Hoef. In de vergunning is geen rekening gehouden met de regels voor neerslag van stikstof. Daardoor mogen ruim 160 geplande woningen niet worden gebouwd.

ANP / SANDER KONING
De vergunning voor het zogenoemde project Delversduin is in 2020 verleend door de Gedeputeerde Staten van Noord-Holland. Het moet gebouwd worden naast het Noordhollands Duinreservaat, een Natura 2000-gebied. Omwonenden maakten bezwaar. Volgens hen is het niet uit te sluiten stikstof die vrijkomt door de woningbouw het beschermde natuurgebied aantast.

Stikstofwet
Begin 2020 is een stikstofwet aangenomen, die vergunningverlening voor woningbouwprojecten mogelijk moet maken. In een systeem worden maatregelen bijgehouden die de uitstoot van stikstof verminderen. Daarmee ontstaat zogeheten ’stikstofruimte’. Deze ruimte kan weer worden ingezet voor een woningbouwproject.

BEKIJK OOK:
Cfo Schiphol kan actie boeren waarderen: ’Maar ik ga niet tekenen’

Volgens de rechtbank is verlaging van de maximum snelheid naar 100 kilometer per uur op de snelweg momenteel de enige ingevoerde stikstofreducerende maatregel. Rapporten laten zien dat de natuurlijke kenmerken van het Noordhollands Duinreservaat mogelijk nog steeds worden aangetast met deze verlaging van de maximumsnelheid. Daarom oordeelt de rechter dat er aanvullende maatregelen nodig zijn om de depositie van stikstof weg te nemen.

www.telegraaf.nl/nieuws/351978952/rec...

voda 13 mei 2022 07:18

0

Boosheid na uitspraak rechter: ’Tekent de absurditeit van stikstofbeleid’

Koeien straks niet meer in de wei zonder vergunning? ’Dit lijkt wel een verlate 1 aprilgrap’
Door GERT VAN HARSKAMP EN EDWIN TIMMER

Updated 5 min geleden
Gisteren, 17:00
in FINANCIEEL

OLDETRIJNE - Boosheid en verbazing strijden om voorrang bij melkveehouders nu een rechterlijke uitspraak in Overijssel de deur openzet naar een mogelijke vergunningsplicht om koeien in de wei te laten lopen. „Dit tekent de absurditeit van het stikstofbeleid”, zegt Trienke Elshof, boerin in het Friese Oldetrijne en bestuurder van landbouworganisatie LTO.

„Elke deskundige kan uitleggen dat ammoniakuitstoot vooral vanuit de stal plaatsvindt, als poep en pies bij elkaar komen”, zegt boerin Trienke Elshof. WILBERT BIJZITTER

Het oordeel van de rechter, die woensdag stelde dat de provincie Overijssel er niet zomaar van uit mag gaan dat weidegang geen negatief effect heeft op de natuur, zorgt voor ontsteltenis onder agrariërs. Het afgelopen decennium werd de daling in weidegang, met steun van de consument, juist gekeerd: inmiddels lopen op 84% van de melkveebedrijven de zwartbonte dames in de buitenlucht. Is daarvoor straks alsnog een vergunning nodig?

’Niemand begrijpt het nog’
„Een gepensioneerde boer vertelde me vanmorgen dat zijn zoon, die melkveehouder is geworden in Denemarken, hem vanochtend opbelde. ’Heb je het gelezen in de krant pa? Is dit een verlate 1 aprilgrap of zo?’ Niemand in het buitenland begrijpt nog waarmee wij bezig zijn”, verzucht ex-bewindsman Henk Bleker, nu interim-voorzitter van de Nederlandse Melkveehouders Vakbond.

BEKIJK OOK:
Toch vergunningsplicht weidegang: ’Zo kan er eigenlijk niets meer’

De rechterlijke uitspraak trekt een van de laatste zekerheden op het boerenerf in het ongewisse. Elshof: „De commissie-Remkes adviseerde al om beweiden en bemesten vrij te stellen van vergunningen. Anders wordt het te ingewikkeld. Het ene jaar ligt het grasland immers hier, het andere daar. Ook het ministerie is het daarmee eens. Maar omdat enkele milieuclubs blijven prikken, is er alsnog een rechter die de vrijstelling ter discussie stelt. Wie begrijpt dit nog?”

Toeslag
Weidegang is de wens van de consument: 71% is bereid iets meer te betalen voor weidemelk, aldus een studie van Milieudefensie. Zuivelbedrijven geven er een toeslag voor. Zo krijgt een melkveehouder die aangesloten is bij FrieslandCampina een toeslag van 1,50 euro per 100 kilo melk als de koe gedurende 120 dagen per jaar minimaal zes uur per dag in de wei loopt. Voor biologische melk, waarbij ook weidegang verplicht is, ligt de toeslag nog weer hoger.

Deze tekst loopt door onder de foto.

„Het beeld van de koe in de wei hoort bij ons Nederlandse landschap”, zegt ex-bewindsman Henk Bleker, nu interim-voorzitter van de Nederlandse Melkveehouders Vakbond. WILBERT BIJZITTER

Mede dankzij die toeslag stijgt het percentage boerderijen waar de koeien buiten lopen nog elk jaar. „Het beeld van de koe in de wei hoort bij ons Nederlandse landschap”, benadrukt Bleker. „De consument wil het, de koeien willen het, maar dan komt het stikstofdogma voorbij, en dan moet ineens alles weer anders? Dit is toch wonderbaarlijk?”

Directeur René van Buitenen van de NZO, de brancheorganisatie van de zuivelindustrie, zegt namens alle zuivelbedrijven de uitspraak en de eventuele impact op de melkveesector te bestuderen. Voor het verdienmodel van zuivelbedrijven en hun boeren kan deze uitspraak verstrekkende gevolgen hebben, zeker als ook elders in het land de rechter melkveehouders verplicht om een natuurvergunning aan te vragen voor weidegang.

Supermarkt Jumbo introduceerde in september ’weidevlees’ van zogeheten dubbeldoelkoeien: dat zijn koeien die eerst jaren melk hebben gegeven en vervolgens worden vetgemest voor het vlees. Deelnemende veehouders ontvangen daarvoor 5 cent per kilo vlees extra. Weidegang is wel een vereiste voor die toeslag, stelt een Jumbo-woordvoerder. Als koeien niet in de wei kunnen, zal die toeslag ook verdwijnen.

’Minder uitstoot’
Als weidegang extra stikstofuitstoot zou veroorzaken, dan hadden de leden van LTO en NMV misschien nog begrip voor de rechterlijke uitspraak. „Maar elke deskundige kan uitleggen dat ammoniakuitstoot vooral vanuit de stal plaatsvindt, als poep en pies bij elkaar komen. Niet in het weiland. Weidegang zorgt juist voor minder uitstoot”, zegt Elshof. Ze steekt haar irritatie over de juridische procedures van MOB en Vereniging Leefmilieu niet onder stoelen of banken. „Kennelijk moet elke boer weg.”

Deze tekst loopt door onder de foto.

ANP/HH
De provincie Overijssel heeft zestien weken de tijd om alsnog te onderzoeken of weidegang vlak bij natuur een probleem oplevert. Het gaat in totaal om acht melkveebedrijven. De provincie ziet het positief in: „In veel gevallen is te verwachten dat de depositie door weidegang afneemt, waardoor intern kan worden gesaldeerd met de stalvergunning. Het bedrijf is dan niet in overtreding.”

Elshof kijkt gespannen uit naar zaken die half juni bij de Raad van State dienen. Ook dan ligt de vraag voor of weidegang vrij mag blijven van een vergunningsplicht. Hoe het oordeel ook zal zijn, voor Bleker staat vast dat het hoog tijd is om ons natuur- en stikstofbeleid eens grondig op te schudden. „We hebben onszelf volledig vastgedraaid. We moeten naar natuurbescherming in brede zin kijken, niet exclusief naar stikstof. Boeren worden hier horendol van.”

www.telegraaf.nl/financieel/107739848...

voda 8 juni 2022 08:13

0

Stikstofminister van alle kanten onder vuur: ’Nederlandse economie totaal platgelegd’
Door ONZE PARLEMENTAIRE REDACTIE

Updated 54 min geleden
Gisteren, 17:54
in BINNENLAND

DEN HAAG - De druk van partijgenoten, boeren en LTO op stikstofminister Christianne van der Wal (VVD) neemt fors toe. Honderden kritische VVD’ers steunen een motie waarin het stikstofbeleid, dat komende vrijdag wordt gepresenteerd, op voorhand onderuit wordt gehaald tijdens het VVD-congres van komend weekeinde. Ook de sector waarschuwt de minister: „Dit kan niet goed aflopen.”

De minister voor Natuur en Stikstof Christianne van der Wal-Zeggelink staat de pers te woord bij aankomst op het Binnenhof. ANP / LAURENS VAN PUTTEN

„De impact van het huidige stikstofbeleid is veel te groot”, stelt Willemien Meeuwissen-Dekker, initiatiefnemer van de motie die op het komende VVD-congres in stemming wordt gebracht. „Met één groot handgebaar wordt het platteland omver gemaaid”, stelt de fractievoorzitter van de VVD in de Drentse Provinciale Staten. „Dat kan zo niet.” Volgens haar moet het ’realistischer’ en ’zorgvuldiger’. Dat wordt nu al gesteund door zo’n 400 partijgenoten. „Ik geloof niet dat er eerder een zo breed ondersteunde motie is ingediend op ons congres.”

Van der Wal werd dinsdag in de Kamer al bevraagd over haar uitgelekte plannen. Vorige week werd bekend dat onder andere in De Peel en rond de Veluwe stikstofreducties tot 80 procent moeten worden gehaald. Van der Wal wil die cijfers nog niet bevestigen, maar geeft in de Kamer al aan dat ze het stikstofbeleid niet gaat afzwakken omdat maatschappelijke of politieke druk ontstaat.

BEKIJK OOK:
Boeren des duivels over stikstofkrimp: ’Komt neer op leegvegen hele gebieden’

„Ik heb geen keuze om de druk te weerstaan, dat moet”, verweert Van der Wal zich op haar beurt tegen de kritische Kamer. Ze erkent dat de gevolgen voor de sectoren in veel gebieden ’ingrijpend’ zijn, daarom heeft de coalitie 25 miljard euro gereserveerd voor de stikstofaanpak. Met dat geld zouden boeren kunnen worden verleid om te stoppen, hun bedrijf te verplaatsen of kan de overheid ze onteigenen. Tegen kritische partijgenoten, maar ook tegen boeren die opnieuw met demonstraties op het Malieveld in Den Haag dreigen, zegt Van der Wal: „We hebben geen enkele keuze.”

BEKIJK OOK:
Hugo de Jonge: ’Liever dwingen dan pappen en nathouden’

Rechter
In 2019 maakte de Raad van State gehakt van het oude stikstofbeleid dat volgens milieuclubs veel te vrijblijvend was. Sindsdien is het veel lastiger om bijvoorbeeld een bouwvergunning te krijgen. Het gaat om „een juridische uitspraak die klip en klaar is”, zegt Van der Wal. „We hebben ons jarenlang niet aan de afspraken gehouden. Dit is een beetje de dag waarvan we allemaal wisten dat-ie een keer zou komen”, aldus de bewindsvrouw. Wel stelt ze dat er op het congres ook moties worden ingediend die haar juist oproepen om de aanpak te ’versnellen’.

BEKIJK OOK:
Stikstof-irritatie op Landbouwministerie

’Ramp’
Niet alleen in eigen gelederen, maar ook in de Tweede Kamer en bij boeren klinkt felle kritiek. SGP-Kamerlid Roelof Bisschop spreekt over een ’aanstaande ramp’ voor de boerenstand. JA21-Kamerlid Derk Jan Eppink wil dat het kabinet een reparatiewet maakt op de wet natuurbescherming. Daarin staan doelen die volgens het Kamerlid niet haalbaar zijn. „Nu is de wet gewoon onuitvoerbaar omdat het de Nederlandse economie volledig platlegt. Daarom is er noodzaak om deze niet functionerende wet te repareren”, stelt Eppink. Tegelijkertijd klinkt binnen de coalitie ook gemor. D66-Kamerlid Tjeerd de Groot eist voortvarendheid van het kabinet. „We hebben bestuurders met ballen nodig”, zegt hij, daarbij verwijzend naar provinciebestuurders die wat hem betreft aan de lat staan.

LTO-voorzitter Sjaak van der Tak meent dat het kabinet op ramkoers ligt met haar ingrijpende stikstofplannen. „Dit kan niet goed aflopen”, waarschuwt Van der Tak. Volgens hem dreigt Van der Wal rechtstreeks in te gaan tegen wat de Kamer haar heeft opgedragen. „De Kamer heeft per motie gevraagd om breder te kijken naar hoe de natuur ervoor staat om te bepalen wat rond natuurgebieden mogelijk is.” In plaats daarvan hangt Van der Wal volgens LTO haar beleid op aan de kritische depositiewaarde, dat is een maximale stikstofnorm per plantensoort in een natuurgebied. „Dit leidt tot zones waarin er niets meer mag. Dat valt niet te rijmen met het coalitieakkoord.”

www.telegraaf.nl/nieuws/686013588/sti...

voda 10 juni 2022 15:01

1

Ze zijn helemaal stapelgek in dit land met al die regels en wetten.

Klap voor land- en tuinbouw groot
Stikstofplannen kabinet bekend: mes hard in veestapel
Door ONZE PARLEMENTAIRE REDACTIE

Updated 28 min geleden
37 min geleden
in BINNENLAND

DEN HAAG - Het kabinet zet het mes ongenadig in de veestapel. In vrijwel het hele land wordt daarnaast de stikstofuitstoot verder aan banden gelegd, rond natuurgebieden tot wel 70 procent in 2030. Dat verstrekkende besluit heeft de ministerraad vrijdag genomen en zal leiden tot nieuwe boerenprotesten.

? ANP / HH
Vooral in Gelderland, Drenthe, Overijssel en Brabant wordt gesneden in de hoeveelheid dieren, omdat daar relatief veel grote veehouderijen zitten en volgens het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit de natuur onder druk staat. Het ministerie spreekt van een ’onontkoombare transitie naar een vitaal landelijk gebied’. Het Rijk heeft per gebied stikstofdoelen en reductiepercentages vastgesteld. Die lopen op van 12 procent tot rond de 70 procent. De meeste pijn zit rond gebieden dichtbij natuurgebieden, zoals de Veluwe en De Peel. Dat leidt tot grote ongerustheid in de boerenstand, die deze maand grote protesten aankondigen. Ook in achterbannen van regeringspartijen VVD en CDA klinkt harde kritiek.

Vooral voor de land- en tuinbouw is de klap groot. Tot 2030 zal als gevolg van de maatregelen ingezet worden op flinke afname van de veestapel. „We willen de land- en tuinbouw gericht ondersteunen om deze noodzakelijke verandering door te maken en daar sterker uit te komen”, stellen ministers Henk Staghouwer (CU) van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en Christianne van der Wal (VVD) voor Natuur en Stikstof. Daarvoor is 25 miljard uitgetrokken, bovenop de 7 miljard aan bestaande middelen.

Lees verder onder de afbeelding.

DE TELEGRAAF
Volgens de ministers vraagt hun aanpak „om een andere manier van ondernemen. Dit leidt tot grote veranderingen in het landelijk gebied en veel impact voor betrokken partijen.” De bewindslieden stellen dat dat nodig is om klimaat, bodem en waterkwaliteit te verbeteren. „Hierdoor herstelt de natuur, komt vergunningverlening voor ondernemers en bouwprojecten weer op gang en kunnen PAS-melders (zo’n 3000 boeren die te goeder trouw hebben gehandeld en nog geen vergunning hebben, red.) een vergunning krijgen.”

Perspectief
Volgens de ministers is er pas ’perspectief’ voor ondernemers als de natuur herstelt. „Dat is het einddoel en daarom is deze ingrijpende, maar noodzakelijke transitie van het landelijk gebied nodig”, aldus Van der Wal. Staghouwer stelt dat zijn ’belangrijkste prioriteit’ is dat boeren ’een toekomst hebben en houden in Nederland’.

Hij ziet voor boeren slechts drie mogelijkheden: verder verduurzamen, verplaatsen of beëindigen. Hij vindt het „belangrijk boeren duidelijkheid te geven over doelen en tijdpad en hen gericht te ondersteunen in de transitie naar kringlooplandbouw”, zegt hij. Staghouwer: „Het eerlijke verhaal is daarbij ook dat niet alle boeren door kunnen met hun onderneming, en ook niet altijd op de manier zoals iemand nu boert.”

Nu de doelen bekend zijn, wordt de aanpak verder neergelegd bij de provinciebesturen. De doelen zijn per gebied anders, omdat ook de kwaliteit van natuur, water en bodem verschillen per gebied. Komende tijd worden afdwingbare maatregelen voorbereid. Later volgt er ook nog een nadere uitwerking van de bijdrage die de industrie en mobiliteitssector moeten leveren.

www.telegraaf.nl/nieuws/198317440/sti...

de tuinman 10 juni 2022 15:29

3

Ja, laten we de voedselprijzen nog even verder flink opjagen voor de EU. Dat kan er makkelijk nog bij.
En als de NL product te duur wordt (gemaakt) halen we onze peulen toch gewoon uit Zimbabwe? Geen enkel probleem.

www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/art...

Zolang ons mosje maar gered wordt. Dat is toch veel belangrijker dan de mensen met een laag inkomen van fatsoenlijk eten te voorzien?
En dan het leed dat gaat ontstaan in bij onze agrariërs. De beste ter wereld. Ook geen probleem.
Er dreigt voorlopig toch geen enorme hongersnood.
Alles voor het mosje...

de tuinman 11 juni 2022 20:58

0

www.rtlnieuws.nl/nieuws/politiek/arti...

Contraire Zwartkijker 12 juni 2022 10:17

0

Het is echt treurig hoeveel onzin er voorbij komt in het debat over het stikstofbeleid.

De maatregelen klinken stevig, maar zijn gewoon noodzakelijk.
Jammer dat het allemaal zo juridisch wordt ingestoken. Het zou beter zijn als er een steviger verhaal ligt over hoe we Nederland willen herinrichten.

Als we stoppen met het vetmesten van grote hoeveelheden varkens voor de export, dan is er al een enorme stap gezet. Alle soja en graan die nu worden gebruikt voor veevoer komen weer beschikbaar als voedsel voor de wereldbevolking. Dat voorkomt zowel hier als buiten Nederland heel veel problemen. En ja, een speklapje wordt dan veel duurder, maar dat is nodig om de resterende varkenshouders een goede prijs te kunnen bieden.

josti5 12 juni 2022 11:46

0

quote:
Contraire Zwartkijker schreef op 12 juni 2022 10:17:
Het is echt treurig hoeveel onzin er voorbij komt in het debat over het stikstofbeleid.

De maatregelen klinken stevig, maar zijn gewoon noodzakelijk.
Jammer dat het allemaal zo juridisch wordt ingestoken. Het zou beter zijn als er een steviger verhaal ligt over hoe we Nederland willen herinrichten.

Als we stoppen met het vetmesten van grote hoeveelheden varkens voor de export, dan is er al een enorme stap gezet. Alle soja en graan die nu worden gebruikt voor veevoer komen weer beschikbaar als voedsel voor de wereldbevolking. Dat voorkomt zowel hier als buiten Nederland heel veel problemen. En ja, een speklapje wordt dan veel duurder, maar dat is nodig om de resterende varkenshouders een goede prijs te kunnen bieden.

En intussen maar dóórvliegen met z'n allen, en massaal naar de pretparken rijden...

En doen, alsof Nederland een land is met héél hoge muren eromheen, zodat luchtvervuiling, CO2 en stikstof uit andere landen hier niet komen...

Trouwens: stikstof is elders schaars:

www.wyniasweek.nl/de-wereld-heeft-jui...

Ja, inderdaad: er komt heel veel onzin voorbij!

Contraire Zwartkijker 12 juni 2022 12:15

0

Ik zou het voor de boeren wel fair vinden dat we tegelijkertijd ook doorpakken op andere dossiers.

- europese maatregelen gericht op import van veevoer van buiten europa.
- normale belasiting op kerosine,
- vliegtax van enkele honderden euro's per ticket
- Vleestax waarvan de opbrengst ten goede komt aan subsidies voor resterende boeren.
- stevige bouwambitie voor de randstad
- dijk om waddenzee, om te voorkomen dat die volloopt door zeespeigelstijging etc.
- opdoeken groene hart, zodat bouwplannen vlotgetrokken kunnen worden
etc.

AEX 861,64 -3,72 -0,43% 13:45


Germany40^	17.732,00	-0,59%
BEL 20	3.815,54	-0,29%
Europe50^	4.922,34	-0,29%
US30^	37.719,08	-0,77%
Nasd100^	17.343,78	-1,17%
US500^	5.004,20	-0,89%
Japan225^	37.465,98	-1,41%
Gold spot	2.378,81	-0,02%
EUR/USD	1,0651	+0,07%
WTI	81,53	-0,67%

WDP	+3,52%
EBUSCO HOLDING	+2,99%
Heineken	+1,86%
Pharming	+1,50%
Vopak	+1,14%

AMG Critical ...	-3,35%
TomTom	-3,09%
VIVORYON THER...	-2,98%
ADYEN NV	-2,69%
FASTNED	-2,29%

Koffiekamer « Terug naar discussie overzicht

Stikstofkwestie

Meedoen aan de discussie?

Direct naar Forum

Markt vandaag

Aandelenadviezen van IEX.nl

Stijgers

Dalers

Nieuws Forum meer