‘Nederland is ziek. De ziekte heet de ambtenarenplaag. En de bestuurders zijn de grootste luizen.’ Met deze woorden eindigt Herman Jansen zijn boek De ambtenarenplaag, waarin hij met nauwelijks verholen woede zijn gram haalt op de almacht van de Nederlandse ambtenarencultuur.
In een tijd waarin de grote politieke partijen een forse reductie van het ambtenarenapparaat prominent op de verkiezingsprogramma’s hebben staan, is Jansens boek De ambtenarenplaag, vooroordelen over ambtenaren, waarheid of onzin? een feest van herkenning. Het boek roept onherroepelijk de eigen frustrerende ervaringen met ambtelijke instanties naar boven en de verleiding is groot deze recensie vol te schrijven met dergelijke verhalen uit de eigen omgeving. Nou vooruit, eentje dan: mijn vader, Jan van Delft, was dertig jaar geleden directeur van een kleine MAVO in het Brabantse Gilze. Hij vond het al erg genoeg dat hij – gedwongen door overheidsregels – als directeur nog maar heel beperkt les mocht geven. Maar het ergste was dat hij vervolgens een deel van zijn tijd moest besteden aan het invullen van ‘onzinnige enquêtes’ van het ministerie van Onderwijs, onder bedreiging van het intrekken van subsidies. Totdat hij besloot die enquêtes maar niet meer in te vullen. De oningevulde vragenlijsten en de steeds dreigender herhalingsverzoeken vulden al snel een hele kast. Maar verder heeft hij nooit meer wat vernomen, terwijl de gelden gewoon binnenkwamen. ‘Gelukkig weten ze op dat ministerie van elkaar niet waar ze mee bezig zijn’, lachte hij dan.
Sinds die tijd is alles nog veel erger geworden. Herman Jansen schetst in zijn boek hoe binnen een uitdijende overheid ambtenaren voor een steeds groter deel vooral elkaar controleren en bezighouden, maar ook elkaar tegenwerken en niet weten wat de anderen doen. Ook het kabinet-Balkenende heeft ondanks alle goede voornemens niet kunnen voorkomen dat het overheidsapparaat steeds meer de vorm heeft aangenomen van een waterhoofd. Burgers moeten op allerlei manieren verantwoording afleggen aan de overheid, maar diezelfde overheid neemt nauwelijks de moeite zelf enige transparantie tentoon te spreiden, betoogt Jansen. Aan het eind van het boek roept hij burgers en ondernemers van Nederland op niet alles meer te accepteren van de overheid. ‘Zero tolerance dus.’ De vooroordelen waarover de auteur al in de titel van zijn boek rept, ziet hij stuk voor stuk bewaarheid worden: er zijn veel te veel ambtenaren, ze zijn bureaucratisch ingesteld, ze verzinnen veel te veel regels, ze smijten met belastinggeld, en ze maken misbruik van hun macht. Jansen is er uitstekend in geslaagd een verschrikkelijke en mismoedig makende opsomming te geven van alles wat er mis gaat in ambtelijk Nederland. Intussen zit de belastingbetaler met de gebakken peren, want die draait uiteindelijk op voor de almaar toenemende kosten die de overheid maakt. Jansens opsomming komt overtuigend over en is ook zeer de moeite van het lezen waard. Een voor een roept hij de bureaucratische misstanden in herinnering: bij de Immigratie en Naturalisatiedienst, bij de welzijnssector, de Belastingdienst, de zorgsector, de prestatiecontracten met de politie, waardoor agenten zich vooral concentreren op bonnenschrijven.
En zo gaat het maar door. Gelukkig baseert Jansen zich daarbij ook op onderzoek en vult hij zijn eigen waarnemingen aan met die van ervaren overheidswatchers. Zo citeert hij de vice-voorzitter van de Raad van State, Tjeenk Willink, als hij betoogt hoe uitvoerders als politieagenten en leraren moeten werken met complexe regels die politici en overheidsmanagers verzinnen: ‘De normen, protocollen en modellen waarbinnen uitvoerders hun werk moeten doen, passen vaak niet op de problemen die zij ontmoeten. De bureaucratisch-bedrijfsmatige logica past niet op de professionele logica. Elke normering, elk protocol, elk model houdt een reductie in van de pluriforme werkelijkheid waarin de uitvoerders hun vak uitoefenen.’ (Tjeenk Willink in NRC Handelsblad van 29 april 2006). Toch vliegt Jansen ook een aantal keren uit de bocht met boude beweringen als: ‘Het enorme aantal plankzaken getuigt ronduit van onverschilligheid ten aanzien van burgers’ (over het aantal onopgeloste zaken bij de politie). Hij onderbouwt zo’n bewering op geen enkele wijze. Hij roept ook maar wat als hij beweert dat vreemdelingen er juist slecht vanaf komen wanneer de IND aan hen boetes moet betalen bij het te laat nemen van besluiten: ‘De dreiging van een dwangsom leidt tot onzorgvuldige beslissingen, meestal in hun nadeel.’ Het zal best, maar Jansen laat het na hiervan enig bewijs te leveren. Dergelijke losse flodders ontkrachten zijn verder mooie en vlammende betoog over de ambtenarenoverlast.
==========================================
REA (Raad van Economische adviseurs):
- tussen 2001-2005 zijn er 22.000 ambtenaren bijgekomen
- 1/3 van alle werknemers werkt voor de overheid
(zorg niet meegerekent)
- overheid bestaat uit meer dan 3000 instanties, maar niet weet het precies (basisgegevens ontbreken gewoon)
EIB