Alles wat je moet weten over het coronavaccin in elf vragen en antwoorden
Op tientallen plekken in de wereld wordt koortsachtig gewerkt aan een coronavaccin. Hoe goed gaat dat ons straks beschermen? Is het veilig? En wanneer is het er? Elf vragen en antwoorden over hét vaccin.
Chris van Mersbergen 15-08-20, 07:00 Laatste update: 07:13
1. Weten we al zeker dat er een vaccin komt dat werkt?
,,Nee, dat weten we nog niet”, tempert Leonoor Wijnans, senior beoordelaar en vaccinexpert bij het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG), de verwachtingen. Van de meer dan tweehonderd vaccins die wereldwijd worden ontwikkeld, zijn er nu vijf in fase 3, waarbij op grote groepen mensen wordt getest. ,,Wat we van die vaccins weten is dat ons afweersysteem er een reactie op geeft en wat de bijwerkingen zijn. Maar we weten nog niet hoe goed de vaccins gaan werken, bijvoorbeeld bij risicogroepen, of hoelang ze werken. Ook moeten we meer inzicht krijgen in de veiligheid.”
Bij de fase-3-tests, die aan de gang zijn in landen als Brazilië, Zuid-Afrika en de VS, krijgt een grote groep mensen het vaccin toegediend en een andere groep een placebo (een niet werkzaam middel). Uiteindelijk moeten genoeg mensen uit beide groepen het virus oplopen om te zien of het werkt, en hoe precies. Hoelang dat duurt, ligt aan de hevigheid waarin het virus woedt in de testregio’s. Wijnans: ,,Pas als de resultaten van fase 3 beschikbaar zijn, kunnen we iets zinnigs zeggen.”
2. Hoeveel bescherming zal een vaccin straks bieden?
De heilige graal voor vaccinmakers is een middel ontwikkelen dat volledige immuniteit geeft. ,,Dat betekent”, zegt moleculair viroloog Marjolein Kikkert van het LUMC in Leiden, ,,dat er geen virusgroei meer is in het lichaam, dat je geen ziektesymptomen meer hebt en je geen andere mensen kunt besmetten.”
Bij coronavirussen is het volgens Kikkert relatief eenvoudig om een vaccin te ontwikkelen dat ‘in elk geval iets van bescherming’ geeft. ,,Maar het is zeer de vraag of we op zo’n korte termijn in de buurt komen van die totale immuniteit.”
Dat denkt Leonoor Wijnans (CBG) ook. ,,Het lijkt mij heel hoog gegrepen. We zien dat een natuurlijke corona-infectie bij mensen met milde klachten leidt tot een beperkte opbouw van antistoffen in het afweersysteem. Het kan zijn dat een vaccin het beter doet, maar het is lang niet zeker.”
De meest realistische verwachting is misschien wel dat er een vaccin ontwikkeld wordt dat heftige ziekteverschijnselen bij een deel van de gevaccineerden afzwakt.
3. Hoelang zijn we straks na vaccinatie beschermd?
Dat is moeilijk te zeggen, want er is nog niet eens een vaccin. Van andere coronavirussen is het bekend dat iemand die ziek is geweest na verloop van tijd zijn immuniteit weer verliest, zegt Kikkert. ,,Of dat ook bij een vaccin zo is, weten we niet. Je kunt de reactie van het lichaam op een virus niet zomaar vergelijken met de reactie op het vaccin.”
Marjolein Kikkert, moleculair viroloog aan het Leiden University Medical Center (LUMC).
Marjolein Kikkert, moleculair viroloog aan het Leiden University Medical Center (LUMC). © Privé
Toch is het goed mogelijk dat ook na vaccinatie de immuniteit weer daalt. Maar dat de antistoffen afnemen, betekent niet dat ons lichaam het virus volledig ‘vergeet’ en bij een volgende infectie weer net zo ziek wordt. Wijnans: ,,Het kan zo zijn dat het lichaam bij een tweede infectie zegt: ‘Hé, dit virus ken ik’, en heel snel zelf een enorm leger antilichamen produceert. Dat zou mogelijk voldoende kunnen zijn om een tweede infectie te stoppen.”
Hoelang een vaccin bescherming biedt, weten we waarschijnlijk nog niet als het in Nederland ‘op de markt’ komt. Kikkert: ,,Dat wordt niet getest in de proeven die nu lopen, simpelweg omdat we de tijd niet hebben. Nu wordt onderzocht óf een vaccin werkt. Hoelang het werkt, dat ontdekken we later pas.”
4. Heeft iemand die op de intensive care heeft gelegen en is hersteld van corona, ook nog een vaccin nodig?
,,Dat is de vraag”, zegt moleculair viroloog Kikkert. ,,Iemand die van de ic komt, is heus stevig immuun. Dus je mag verwachten dat hij in elk geval een tijd niet gevaccineerd zal hoeven worden. Hoelang, dat weten we nog niet precies.”
5. Klopt het dat ouderen moeilijker te beschermen zijn dan jongeren?
Kikkert: ,,Dat klopt. Natuurlijk is iedere oudere verschillend, maar gemiddeld zie je dat het lichaam slijt en het immuunsysteem ook. Dat maakt het moeilijker om ouderen immuun te krijgen tegen een ziekte. Het kan helpen om een vaccin bij ouderen meerdere malen toe te dienen, met een aantal weken ertussen.” Wijnans: ,,Of een hogere dosering.”
6. Kunnen we dan niet beter de fitte Nederlanders vaccineren, in plaats van de ouderen?
Dat ligt onder meer aan het vaccin dat straks als ‘winnaar’ uit de bus komt. De keuze wie als eerste gevaccineerd wordt, ligt bij de minister van Volksgezondheid, die daarbij advies krijgt van de Gezondheidsraad. Het ideaalplaatje is nog steeds dat ouderen (en andere kwetsbaren) straks als eersten in de rij komen. Zij waren het immers die dit voorjaar in groten getale in het ziekenhuis belandden, niet de jongeren.
Maar dan moeten er wel genoeg doses vaccin beschikbaar zijn voor al die mensen. En, ook niet onbelangrijk: het zal een vaccin moeten zijn dat juist bij ouderen en kwetsbaren genoeg resultaat geeft. Want stel dat het veelbelovende Oxford-vaccin dat door het kabinet is aangekocht, alleen werkt bij jonge en fitte Nederlanders, moet je het dan maar in de prullenbak gooien? ,,Je kunt er dan voor kiezen om alleen die groep te vaccineren, of mensen die in de zorg werken”, beaamt Leonoor Wijnans. ,,Maar let op, zij zouden dan nog steeds het virus kunnen verspreiden, dat ligt echt aan de kwaliteit van het vaccin. Dus dan zou je de ouderen nog steeds niet beschermen.”