'Shell zal ons over twintig jaar dankbaar zijn'
Donald Pols (met hoed) over de reacties op het vonnis: 'Het is me vooral opgevallen dat veel mensen mij bedankten.'
Ze verkeren nog in een roes, Donald Pols (49) en Roger Cox (53). Pols is nog een 'beetje aan het landen', zegt hij tijdens een Zoom-gesprek van een uur. Ook Cox 'staat al de hele week aan'.
Want de uitspraak van de Haagse rechtbank werd gehoord van Groenland tot Australië: de foto van een juichende Pols ging de wereld over. Hij mocht overal aanschuiven, en bij CNN vertellen over hoe Milieudefensie (omzet in 2019: €18,6 mln) juridisch had getriomfeerd over Shell (omzet datzelfde jaar: $345 mrd). Pols werd bedolven onder de felicitaties. 'Maar het is me vooral opgevallen dat veel mensen mij bedankten.' Het sterkt hem in zijn overtuiging: het klimaatprobleem is wel degelijk te tackelen. 'Met elkaar kunnen we dit varkentje wassen.'
Waar Pols in het gesprek achterovergeleund spreekt over hoop en betekenis voor de wereld ('Het is superspeciaal dat ik dit als vader kan betekenen voor mijn kinderen') zit Cox licht voorovergebogen met geestdrift te vertellen over misschien wel de grootste triomf van zijn professionele loopbaan. Natuurlijk is hij blij, al volgt direct de nuance: 'Met alle respect, het vonnis is zo logisch als wat. Dit had je op je vingers kunnen natellen.'
De stemming is euforisch, maar Milieudefensie kreeg toch niet op alle punten gelijk van de rechter?
Pols: 'We hebben enorm gewonnen. Voor het eerst in de geschiedenis heeft een rechter geoordeeld dat een multinational de verantwoordelijkheid heeft om de samenleving niet te beschadigen door het veroorzaken van gevaarlijke klimaatverandering. Dat is niet niks.'
Wat betekent deze uitspraak?
Pols: 'Ik denk dat niemand zicht heeft op alle consequenties. Maar ik denk dat dit nu bij alle besturen op de agenda staat, zeker bij fossiele bedrijven.'
Cox: 'Internationaal is de uitwerking gigantisch groot. Wij hebben ons verdiept in de markt van fossiele bedrijven. De mensenrechten, richtlijnen en wetenschap waarop we ons beroepen zijn universeel. Dat maakt het een veelzijdige casus. Plus: Shell moet wereldwijd aan de bak, ook dat effect is enorm groot.'
Maakt het vonnis bedrijven als Shell nu kwetsbaar?
Cox: 'Er is een zogenoemde governance gap: multinationals zijn groot, wendbaar en moeilijk te reguleren. Ze kunnen nationale staten tegen elkaar uitspelen en hebben een sterke lobby. Dat legt veel eigen verantwoordelijkheid bij de bedrijven om de mensenrechten te beschermen.'
Pols: 'Nu heeft een rechter geoordeeld: het risico van klimaatverandering is te groot, dit kan niet meer. Het is een kantelpunt. Voor het eerst sinds de oprichting van de VOC in 1602 (de eerste multinational met beursnotering, red.) wordt een multinational zo aangepakt. In Nederland. In die zin is de cirkel rond.'
‘Twee procent van wat er sinds de industriële revolutie is uitgestoten, is terug te voeren op Shell’
Roger Cox
Cox: 'Het is een affront dat dit soort partijen ons een rad voor de ogen kan draaien. Twee procent van wat er sinds de industriële revolutie is uitgestoten, is terug te voeren op Shell. Je kunt niet dat soort gevaren creëren en dat dan terugvoeren op het individu met de boodschappentas. Het oordeel is nu: niet alleen voor staten, maar ook voor multinationals geldt een zorgverplichting.'
Was dit een bovengemiddeld lastige zaak?
Cox: 'Shell heeft alle tijd gehad. Normaal moet je binnen twaalf weken na een dagvaarding reageren. We hebben Shell bewust meer tijd gegeven. Zeven maanden. Wij wilden ook dat Shell met het allerbeste verweer kwam dat mogelijk was. Maar dat verweer is allemaal terzijde geschoven.'
Pols: 'We zijn niet op nul begonnen. Milieudefensie heeft dertig jaar gesprekken gevoerd met Shell. Wij kwamen bij hen, zij kwamen bij ons. Toen was het op. In mijn eerste maand bij Milieudefensie ben ik, met steun van het bestuur en onze leden, de zaak begonnen. Die beslissing leidde zelfs tot een reorganisatie, vroeger voerden we kleine campagnes. De voorbije jaren ging veel aandacht naar Shell.'
De zaak tegen Shell heeft vijf jaar geduurd en alleen de juridische kosten voor Milieudefensie lagen al boven de €600.000. Nog eens zo'n periode uittrekken voor een volgende zaak, die tijd is er simpelweg niet meer, zeggen Cox en Pols.
Wat gaat er nu gebeuren?
Cox: 'Dit schept natuurlijk een precedent.'
Pols: 'Wij hebben alles vertaald in het Engels en beschikbaar gesteld aan collega's. Bij Total in Frankrijk is al een proces gestart. Het ligt voor de hand dat er meer processen volgen. En als je wilt reduceren, dan kun je het beste zo dicht mogelijk bij de bron beginnen en bij bedrijven die dicht bij dit vonnis liggen. Dus bij fossiele bedrijven. Maar ook in Nederland voeren we gesprekken met bedrijven die veel CO2 uitstoten.'
Één voor één alle bedrijven af?
Pols: 'Apart van verdere acties van ons, komt er al een vliegwiel op gang.'
Cox: 'Klimaatwetgeving en klimaatrechtszaken worden een substantieel risico, waar bedrijven zich voor moeten gaan verantwoorden. Zeker beursgenoteerde bedrijven moeten open zijn. Als zij dit niet benoemen, zal het jaarverslag niet worden goedgekeurd. Die risico's zijn er dus voor alle bedrijven met een grote CO2-afdruk. Het wordt een risico van de markt, van beleggers en van accountants. Het gaat riskant worden om te zoeken naar olie- en gasvelden. Daar kan een bedrijf dus niet zomaar in gaan investeren.'
Pols: 'De noodzaak tot CO2-reductie wordt daarmee de kern van de bedrijfsvoering. De markt neemt het over.'
Wil Milieudefensie op deze manier Shell kapotmaken?
Cox: 'We willen Shell niet ruïneren, maar transformeren. Het is kiezen: of mondiale destructie of tijdelijke disruptie. En je zag dat de aandeelhouderswaarde niet substantieel is afgenomen. Het kan nog steeds een goed renderend bedrijf zijn. Maar het klopt vaak niet wat oliebedrijven zeggen en dat wilden we aantonen. In het verweer zei Shell ook: “Deze zaak is niet nodig, want we doen dit toch al.” Ze houden ons aan het lijntje. En op al hun verweren, hadden wij een antwoord.'
‘Deze omslag moeten alle bedrijven gaan maken. Of we komen in een Mad Max-achtige wereld terecht’
Donald Pols
Pols: 'Daarmee is het vonnis in zekere zin ook een tik op de vingers van de overheid. Daar ligt een belangrijke rol. Zij moeten deze uitspraak in wetgeving vatten. Dat maakt het voor bedrijven ook duidelijker waar ze aan toe zijn. Als ik toch een voorspelling mag doen, denk ik dat de Shell-directie die er over twintig jaar zal zitten, ons dankbaar zal zijn. Deze omslag moeten alle bedrijven gaan maken. Ze moeten in beweging komen. Of we komen in een Mad Max-achtige wereld terecht.'