MEESTER IN HET VERSCHUILEN
Als de bacterie Porphyromonas gingivalis een van de oorzaken is van ziektes als alzheimer en hartziektes (zie hoofdverhaal), dan doden we hem toch gewoon? Helaas weet deze microbe zich slim aan onze verdedigingsmechanismen te onttrekken. De bacterie verstopt zich in cellen, waar antilichamen er niet bij kunnen, of houdt zich slapend, zodat hij onzichtbaar is voor antibiotica, die bacteriën meestal aanvallen terwijl ze zich vermenigvuldigen.
Je zou tegen P. gingivalis kunnen vaccineren, maar vaccins werken door antilichamen aan te maken. Mensen met een tandvleesontsteking hebben zulke antilichamen tegen de bacterie allang, alleen zijn die niet erg effectief. Wellicht zou het dan goed zijn om die antilichamen al van jongs af aan bij je te dragen, zodat P. gingivalis zich nooit in je mond kan vestigen. Eric Reynolds, hoofd van de afdeling mondbiologie van de Universiteit van Melbourne, onderneemt momenteel een klinische trial met een vaccin tegen gingipain, een eiwitafbrekend enzym dat door P. gingivalis wordt aangemaakt. Immunoloog Caroline Genco van de Tufts Universiteit in het Amerikaanse Massachusetts werkt ook aan een anti-gingipain-vaccin.
Het probleem is alleen dat veel mensen P. gingivalis allang bij zich dragen. Door alledaagse slijtage van het tandvlees, tijdens het eten of het tandenpoetsen, kan de bacterie in de bloedbaan terechtkomen, zelfs als je helemaal geen tandvleesontsteking hebt. Van daaruit kan hij zich door het lichaam verspreiden en voor ontstekingen zorgen.
In een onderzoek van het bedrijf Cortexyme wist een antibioticum weliswaar P. gingivalis bij muizen te doden, maar werd de bacterie snel resistent. Om die resistentie voor te zijn, is het misschien verstandiger om de bacterie niet te doden, maar in plaats daarvan te zorgen dat hij geen ziekte meer kan veroorzaken. Cortexyme heeft een medicijn ontwikkeld dat dat doet door gingipain te blokkeren. Bij muizen werd de alzheimerachtige schade aan de hersenen daar minder door zonder dat er resistentie bij P. gingivalis optrad. In een kleine trial onder mensen zorgde het medicijn voor minder ontstekingsactiviteit en ging de cognitie op sommige vlakken vooruit. Een grotere trial is nu aan de gang.
Maar als al deze ziektes door ontstekingsactiviteit komen, dan kunnen we die toch gewoon blokkeren? Helaas: zouden we dat doen, dan zou dat de weg vrijmaken voor de ziekteverwekkers die deze immuunreactie in toom houdt. Bovendien zouden we zo nuttige immuunsignalen in de weg zitten. Daarom werken sommige bedrijven aan medicijnen die alleen specifieke ontstekingssignalen blokkeren. Maar morrelen aan ons immuunsysteem zonder schade aan te richten, zal een flinke uitdaging zijn.
MINUSCULE VEELPLEGER
Een scala aan bacteriën speelt wellicht een rol bij zogenaamde niet-overdraagbare ziektes. Propionibacterium acnes staat bijvoorbeeld vooral bekend als veroorzaker van acne, maar lijkt ook de tussenwervelschijven die voor vering in je ruggengraat zorgen te beschadigen. En dat kan tot ernstige rugklachten leiden, zegt Ondrej Slabý van de Masaryk-universiteit in Tsjechië. Ook speelt deze bacterie vermoedelijk een rol bij prostaatkanker. Maar Porphyromonas gingivalis is toch wel met de indrukwekkendste lijst aandoeningen in verband gebracht:
REUMATOÏDE ARTRITIS
P. gingivalis wordt gevonden in de gewrichten van mensen die lijden aan deze aandoening, nog voordat zich symptomen voordoen. Bovendien is het voor zover bekend de enige bacterie die een bepaalde stof aanmaakt die in deze ziekte een cruciale rol speelt.
ZIEKTE VAN PARKINSON
P. gingivalis en de eiwit-etende enzymen die deze bacterie uitscheidt, gingipains, worden gevonden in het bloed van mensen met de ziekte van Parkinson. Ze werken de ontstekingen en abnormale stollingen in de hand die typisch zijn voor deze aandoening.
KANKER
De bacterie werd gevonden bij de vroege stadia van kanker van de mond, slokdarm, maag en alvleesklier. Hij zet precies die veranderingen in gang in de werking van cellen die je ook ziet bij deze typen kanker.
NIERZIEKTES
Ontstoken tandvlees vertoont een verband met chronische nierziektes. Behandel je het, dan knappen ook de nieren op.
LEVERVERVETTING
Aangedane levers bevatten veel meer P. gingivalis dan gezonde en in muizen verergert de bacterie deze ziekte. Tandvleesbehandeling helpt.
MACULADEGENERATIE
Onderzoek aan muizen liet zien dat injectie van de bacterie in het netvlies het gezichtsvermogen beschadigt. Dat komt doordat maculadegeneratie optreedt, een kwaal die vooral voorkomt bij oudere mensen.
VROEGTIJDIGE GEBOORTE
Van tandvleesontstekingen veroorzaakt door P. gingivalis is bewezen dat ze de kans op een vroegtijdige geboorte verhogen.