Column: Hoe Europa een winnaar kan worden!
Door Willem Vermeend en Rick van der Ploeg
Updated Vandaag, 07:36
Vandaag, 07:35 in FINANCIEEL
De EU dreigt in de wereld van morgen een verliezer te worden. Als we niets doen, wordt de wereld straks gedomineerd door China en de VS. De EU-leiders moeten daarom met een concreet plan komen waarmee Europa de winnaar van de toekomst wordt. Dat is niet alleen nodig om meer draagvlak bij Europese burgers te realiseren, maar ook voor duurzame groei, extra banen en welvaart in de EU.
Deze week kwamen de Europese leiders samen in Roemenië om te overleggen over een strategische agenda. Deze moet het richtsnoer worden voor de nieuwe Europese Commissie die in beginsel op 1 november 2019 aan de slag gaat. Het overleg heeft niet geleid tot aansprekende plannen voor de toekomst waarmee de campagnevoerders voor de Europese Parlementsverkiezingen op 23 mei kiezers kunnen werven. De leiders kwamen niet verder dan een korte verklaring met tien beloften die betrekking hebben op grote thema’s, zoals klimaatverandering, de migratiepolitiek, veiligheid en verbeteringen van de interne (digitale) markt. Opvallend is wel dat bij de Europese leiders de zorgen toenemen over de internationale (economische) positie van de EU. Deze komt steeds meer onder druk te staan doordat de VS, China, maar ook Rusland hun belangen veel beter behartigen dan de verdeelde EU.
Nieuwe economie
De komende decennia zal de huidige wereldeconomie spectaculair veranderen. Door de verdere opmars van digitalisering, nieuwe technologieën, zoals kunstmatige intelligentie, het Internet of Things, robottechnologie en de ingrijpende gevolgen van klimaatverandering wordt de wereld op zijn kop gezet. Daarnaast gaat de mondiale economie sterk veranderen doordat China uitgroeit tot de grootste economie van de wereld en de eerste plaats van de VS zal overnemen. Chinese investeringen in digitalisering, robot tech en innovatieve technologieën spelen daarbij een centrale rol.
De wereldeconomie wordt gedomineerd door drie economische handelsblokken: China, de VS en de EU. Op dit moment is de EU het grootse handelsblok van de wereld met een groot netwerk aan handels- en investeringsverdragen, maar de EU dreigt om een aantal redenen het zwakste machtsblok te worden. De hoofdreden is dat Europa zowel ten opzichte van de VS als China fors achterloopt op het terrein van digitalisering, robots, nieuwe technologieën en slimme tech startups die vooroplopen bij innovaties.
In de meeste EU-landen ontbreekt een stimulerend ondernemingsklimaat voor tech en jeugdige ondernemende starters. Ze worden onder meer afgeremd door bureaucratische (fiscale) regels en onvoldoende risicokapitaal. Een ander belangrijk knelpunt in Europa is de verdeeldheid binnen de EU over de toekomstige koers.
Lagere groei
De EU krijgt de komende jaren te maken met een lagere economische groei die voor de meeste lidstaten gemiddeld tussen 1% en 1,5% zal liggen. Tot voor kort was dit 2% en hoger. Een belangrijke verklaring is de toenemende vergrijzing, maar ook de lage arbeidsproductiviteit in de lidstaten.
Vorige week kwam vanuit VS het opzienbarende bericht dat in het eerste kwartaal van 2019 de Amerikaanse productiviteit is gestegen met 3,6%; de grootste stijging in vijf jaar. Amerikaanse analisten zijn het niet eens over de vraag of de forse stijging een incident is en ook niet over de vraag of de VS een winnend model heeft gevonden voor het aanjagen van de productiviteit. Aanhangers van president Donald Trump weten het zeker: het is te danken aan het beleid van de regering Trump dat gericht is op technologische vernieuwingen en de eerder doorgevoerde forse belastingverlagingen. Het is nog te vroeg om deze aanhangers gelijk te geven, maar de tegenstanders van het Trump-beleid zitten wel in de verdediging. Voor Brussel zou het een aanleiding kunnen zijn eens vriendschappelijk met Trump te bellen.
EU als winnaar
De meeste EU-burgers willen minder Brussel op het vlak van nationale kwesties, maar meer EU op grote grensoverschrijdende thema’s zoals het klimaatbeleid, internationale veiligheid, de immigratie- en vluchtelingenproblematiek en bevordering van internationale handel. Kiezers vinden ook dat de EU socialer moet worden en dat de EU-leiders er voor moeten zorgen dat Europa een machtsblok vormt tegenover de VS, China en Rusland.
Hoe kan de EU een winnaar worden? Daarvoor is naast hoge scores op bovengenoemde thema’s een wenkend perspectief nodig. Zo kwam de Europese Commissie eind 2018 met het goede idee om van de EU de eerste grote economie te maken die in 2050 klimaatneutraal is. Een realistische optie? Ja, maar dan moet het roer radicaal om. We moeten dan stoppen met het huidige klimaatbeleid dat in de meeste EU-landen gekenmerkt wordt door forse lastenverhogingen voor burgers en bedrijven, stoppen met bureaucratische klimaatregelingen en dure subsidies.
Technologie
Alle EU-lidstaten moeten volop inzetten op gezamenlijke technologische oplossingen en onderzoek en ontwikkeling op klimaat tech. Dit is ook de boodschap van ’The Exponential Climate Action Roadmap’. Volgens dit gezaghebbende internationale rapport (2018), kan met digitalisering en nieuwe technologieën de wereldwijde uitstoot van CO2 in 2030 met ongeveer 50% worden verminderd. Door technologische innovaties en zogenoemde doorbraaktechnologie in de jaren daarna, zou het mogelijk zijn om in de buurt te komen van de klimaatdoelstellingen van Parijs. Deze innovaties zouden binnen de EU gestimuleerd moeten worden met een Europese CO2-taks die voor het bedrijfsleven budgettair neutraal uitpakt.
Slimme tech
Bij slimme (klimaat)technologie gaat het onder meer om het gebruik van kunstmatige intelligentie, het Internet of Things, kwantumtechnologie, robotica, 3D-printen, nanotechnologie, waterstoftechnologie enz. Daarmee kunnen energiearme productieprocessen worden gerealiseerd en ook de rendementen van duurzame energie fors worden verbeterd. Een toenemend aantal experts gaat ervan uit dat zogenoemde thorium-centrales die geen CO2 uitstoten een bijdrage kunnen leveren aan het halen van de klimaatdoelstellingen. Maar het duurt ten minste nog twintig jaar voordat de eerste van deze centrales op de markt komt. Met extra middelen kan deze termijn wellicht korter worden.
Bij een klimaatbeleid dat vooral stoelt op de inzet van de nieuwste technologieën blijft de overheid een essentiële rol vervullen; om technologie en onderzoek te bevorderen waarmee CO2-reducties worden gerealiseerd, maar ook om negatieve effecten van deze technologische ontwikkeling te voorkomen, zoals het tegengaan van zogenoemde rebound-effects.
Een breed gedragen klimaatbeleid met extra voordelen
Het klimaatbeleid krijgt een vriendelijker gezicht en een breder maatschappelijk draagvlak als landen de nadruk gaan leggen op de inzet van innovatieve technologieën waarmee we de energietransitie van fossiel naar duurzaam gaan versnellen. Deze inzet stimuleert ook de verwachte lage groei, schept nieuwe banen, maar ook een groenere economie met een gezondere leefomgeving. Met dit wenkende perspectief wordt klimaatbeleid inspirerend en ’leuk’, neemt het maatschappelijke draagvlak toe en wordt de EU ook de winnaar van de toekomst.