Natuurlijk morren topmannen van bouwbedrijven over risico’s en tenderkosten. VolkerWessels heeft de knuppel in het hoenderhok gegooid door hardop te verklaren te stoppen met inschrijven voor dbfm-contracten, na het debacle met de zeesluis IJmuiden. Strukton deed dat al eerder na de A15 MaVa, maar dan zonder bombarie.
Ook Bouwend Nederland riep het Rijk al jaren geleden op terughoudend te zijn met contracten boven de 500 miljoen euro. Die oproep was ingestoken door de hoge risico’s en beroerde marktomstandigheden, maar ook door de aanzuigende werking op buitenlandse partijen. De discussie laait op, ondanks dat de bouwcrisis voorbij is en de ergste werkhonger is gestild.
Opvallend is ook steeds meer pps-experts zich in de discussie mengen of er nog wel toekomst is voor integrale contracten. Kernvraag is of Rijkswaterstaat, het Rijksvastgoedbedrijf en Defensie moeten stoppen met langjarige mega-contracten?
Engeland is al gestopt met dbfm
Ja, vinden TU-professor Marcel Hertogh en pps-expert Marcel Hombergen die erop wijzen dat uitgerekend gidsland Engeland is gestopt met pps-projecten in de markt te zetten vanwege de perverse prikkels en de inflexibele contracten. “Een fors besluit, omdat nu ook erkend wordt dat overdracht van taken aan de markt vaak averechts heeft uitgepakt.” Engeland heeft afgelopen jaren voor ruim 200 miljard pond weggezet in scholen, wegen en ziekenhuizen.
Nee, vindt pps-expert Paul Baks, oud ppp-directeur van ABN Amro die erop wijst dat integrale contracten in het buitenland wel vaak een succes zijn: “De vraag is of we kunnen leren van de fouten die zijn gemaakt bij de contracttering van integrale projecten om te voorkomen dat zij in Nederland volledig van de markt verdwijnen. Ten eerste heeft de overheid van begin af aan vrijwel alle risico’s bij de consortia gelegd, ook waar risico’s per definitie de overheid toebehoren, zoals publieke procedures en veranderen van het project tijdens bouw en exploitatie.”
Top 7 grote bouwrisico’s
• Afstemming met derden: o.a. grondverwerving, kabels & leidingen verleggen
• Vergunningen/procedures: asbest, gemeenten, belanghebbenden, omwonenden
• Ondergrond: explosieven, grondlagen, saneringen, kabels & leidingen
• Raakvlakken: werk met verschillende disciplines
• Flora & fauna
• Beschikbaarheid/kwaliteit (detail)ontwerp
• Nieuwe wetgeving, o.a. Omgevingswet, kwaliteitsborging
Risico’s voorspellen?
Ook bouwadvocaat Rob Bleeker van Rozemond advocaten wijst er fijntjes op dat de scheve risicoverdeling waarschijnlijk de belangrijkste oorzaak is van de probleemprojecten: “Ten onrechte veronderstellen aanbesteders vaak dat aannemers alle risico’s kunnen calculeren, en soms denken aannemers dat zelf ook. De praktijk is helaas een stuk weerbarstiger, en de voorspellende gaven van een aannemer zijn niet groter dan die van een opdrachtgever.”
Ook opdrachtgevers beseffen dat er dingen moeten veranderen, simpelweg omdat bouwers beginnen af te haken. Het aantal inschrijvers daalt gestaag en het aantal mislukte aanbestedingen stijgt. De opmars van het bouwteam-contract is daar een voorzichtig antwoord op.
Twee inschrijvers
Het ging al (bijna) mis bij het Feringa-lab van de Universiteit Groningen, het theater in Den Bosch, het museum in Arnhem, het Europees Medicijn Agentschap en diverse school- en zwembadprojecten. Gemiddeld mislukt 5 procent van de aanbestedingen. Rijkswaterstaat doorliep bij de ZuidasDok en Blankenburgtunnel al eerder een tender met slechts twee inschrijvers en ziet nu bij lopende tender van de ViA15 kort na elkaar twee combinaties uitstappen vanwege de hoge risico’s.
Maar opdrachtgevers gooien altijd nog liefst zoveel mogelijk risico’s over de schutting naar de markt. De markt mag het probleem oplossen met de folie in de ondergrond bij de Ring A27 en de markt draagt het risico voor de waterstand in de Rijn bij de ViA15. Maar steeds vaker heeft de markt daar niet zo’n zin meer in.
Op hoog niveau het gesprek aangaan, lijkt niets uit te halen. Ministers en topambtenaren overleggen met CEO’s en brancheverenigingen, maar concrete veranderingen blijven achterwege.
De mooie ambities van het traject Beter Aanbesteden en de Marktvisie lijken maar niet te kunnen landen. Het ministerie van Economische Zaken zette vorig jaar 23 actiepunten op een rij omtrent tenders en bouwpartijen beloofden nooit meer in te schrijven tegen onrealistisch lage prijzen en de passie op de bouwplaats terug te brengen.
“We nemen kennis van deze signalen”
De kans dat deze knelpunten ook echt worden opgelost wordt met de dag kleiner. Sterker nog: Rijkswaterstaat heeft inmiddels de stekker getrokken uit de aparte status van de Marktvisie en de nieuwe aanjager Kartsen Klein van het traject Beter Aanbesteden hoopt als CDA-Europarlementariër dit voorjaar alweer naar ‘Brussel’ te kunnen vertrekken.
Leer meer over risico's
Leer meer over risico's
De Masterklas
Toch was de waarschuwing bij de tender van de ViA15 overduidelijk nadat eerst de combinatie met VolkerWessels en daarna BAM uit de procedure stapten. Ook al zijn daar nu nog twee bouwcombinaties over die de opdracht wel zien zitten. Als die niet afhaken, is er formeel geen vuiltje aan de lucht.
De officiële reactie van Rijkswaterstaat is dan ook: “Wij nemen kennis van deze signalen. De afweging om wel of niet op een aanbesteding in te schrijven laten wij geheel aan de marktpartij. Rijkswaterstaat maakt vooraf bij de contractkeuze een zorgvuldige afweging om te zorgen dat de contractvorm, risicoverdeling en aanbestedingsprocedure passen bij de opgave die we in de markt zetten.”
Het enige machtsmiddel dat voor de markt resteert, is keihard ‘nee’ zeggen en niet meer inschrijven. Dat heeft alleen effect als de concurrentie zo verslechtert dat niemand meer inschrijft. En dat gebeurt (nog) zelden.
Eerste publicatie door Ingrid Koenen op