Bouwbedrijf BAM BAMNB€2,51-0,48% wil geen uitspraken doen die de relatie met de opdrachtgever kunnen schaden, maar de zeesluis in het Duitse Brunsbüttel lijkt een van de grote boosdoeners die een recente winstwaarschuwing veroorzaakte.
Net nu de problemen bij die andere zeesluis, in IJmuiden, voorbij lijken, is daar een nieuwe kras op de reputatie van BAM: begin juli komt het bouwbedrijf met een winstwaarschuwing. Er wordt €90 mln apart gezet omdat het onzeker is of en wanneer BAM bij enkele projecten alle kosten vergoed krijgt. De koers van het aandeel BAM is sindsdien met ruim 30% gedaald.
Dat blijft niet zonder gevolgen. Vorige week moest de directievoorzitter van BAM Deutschland plaatsmaken. Directievoorzitter Markus Koch is per direct opgevolgd door Jan Wierenga. Ook is er een nieuwe financieel directeur voor Duitsland aangesteld, al gaat het bij die benoeming volgens BAM om een reguliere wisseling van de wacht.
Vrees dat de sluis €1 mrd gaat kosten
Bij de winstwaarschuwing meldt de bouwer dat het gaat om een project van BAM International - vrijwel zeker het Museum van de Toekomst in Dubai, zocht vakblad Cobouw uit - en enkele projecten in Duitsland. Maar welke? BAM doet er het zwijgen toe. Het rekent er nog steeds op een belangrijk deel terug te krijgen van de extra kosten bij de projecten. Die kosten ontstonden nadat de opdrachtgever tijdens de bouw verschillende aanpassingen doorvoerde. De bouwer zegt geen extra druk op de relatie en op die gesprekken te willen zetten.
Brunsbüttel past echter naadloos in het profiel. In 2014 won BAM de opdracht om voor €346 mln in Brunsbüttel een vijfde sluis in het Noord-Oostzeekanaal aan te leggen. Bij de bouw van de nieuwe zeesluis is sprake van honderden miljoenen aan kostenoverschrijdingen en van jarenlange vertraging. De problemen zijn inmiddels zo groot dat er wordt gevreesd dat de sluis mogelijk meer dan €1 mrd gaat kosten. Het grootste deel van die kostenoverschrijdingen zal overigens vooral voor de opdrachtgever zijn.
Dit is op te maken uit rapporten en artikelen die de Duitse federale rekenkamer, het Bundesrechnungshof, en Duitse media afgelopen jaar hebben gepubliceerd. Ook zakenbank Van Lanschot Kempen wijst woensdag in een analistenrapport - alleen beschikbaar voor klanten - de sluis aan als een van de mogelijke veroorzakers van de winstwaarschuwing, zegt een bron in de sector.
Belangrijke vaarroute
Voor Duitsland is het project van eminent belang. Het sluizencomplex van Brunsbüttel biedt toegang tot een van de belangrijkste vaarroutes van het land: het Noord-Oostzeekanaal dat de deelstaat Sleeswijk-Holstein doorklieft en de vaarweg naar oostelijke gelegen havensteden als Kiel, Lübeck en Rostock verkort.
Maar de ruim honderd jaar oude grote sluis moet gerenoveerd worden en dat zou een jarenlange stremming van het kanaal betekenen. Daarom is besloten eerst een nieuwe vijfde sluis te bouwen op het smalle eiland tussen de bestaande grote en kleine sluizen. Dat is maatwerk in de kleine ruimte, waarbij de oude sluizen vol in bedrijf blijven en niet beschadigd mogen raken. Het stelt hoge eisen aan de bouw van de nieuwe sluis. Er mag geen zwaar heiwerk of bouwmethode worden toegepast die de oude sluizen kan beschadigen.
Kosten lopen direct al op
Nog voordat er maar een spade de grond in is gegaan, lopen de verwachte kosten op. Wordt in 2008 nog voorzien dat de totale kosten op €273 mln uit zullen komen. Bij de gunning van de opdracht aan BAM in april 2014 is dit inmiddels €540 mln. Ook de verwachte bouwtijd is dan toegenomen van vijf naar zeven jaar.
Toch kan het project door, dankzij een extra bijdrage van de federale overheid. Als veiligheidsklep schuift het Bündesrechnungshof in 2013 aan om de financiële kant van het project in de gaten te houden. Al vanaf 2015 is die instantie intern zijn zorgen gaan uiten.
Zorgen over gekozen aanpak van opdrachtgever
Die zorgen richten zich niet zozeer op de aannemer, bestaande uit drie dochterondernemingen van BAM: Wayss & Freytag Ingenieurbau, BAM Civiel en Wayss & Freytag Spezialtiefbau. De pijlen richten zich vooral op de opdrachtgever: het ministerie van Verkeer en Digitale Infrastructuur en het uitvoerende agentschap Wasserstraßen- und Schifffahrtsverwaltung (WSV) dat gaat over het beheer, onderhoud en aanleg van de Duitse vaarwegen.
Er is vrees over de funderings- en de verankeringstechniek waar de opdrachtgever voor heeft gekozen. Zo zijn er zorgen of de lokale bodemgesteldheid die wel toelaat. 'De stand van zaken van het bouwproject is bedenkelijk', aldus de rekenkamer. 'De vertraging is vooral te herleiden tot de beslissing van het ministerie om zich vroegtijdig vast te leggen op een verankeringstechniek.'
Dat zit zo. Bij de sluis worden de wanden en de vloer met stalen trekstangen van ruim vijftig meter ondergronds vastgeklonken aan een uithardend betonmengsel nadat onder hoge druk cement in de grond is gespoten (in jargon: jet grouten). Volgens de rekenkamer is het niet zeker dat deze methode hier de hele levensduur van honderd jaar voldoet. In 2015 wordt de funderingstechniek voor de sluishoofden aangepast en wordt er gekozen voor boorpalen als fundament, maar bij de sluiskolk blijven de trekstangen de geprefereerde methode.
Bij Duitse begroting meer duidelijkheid
Volgens het Bundesrechnungshof blijven er ondanks de aanpassingen wezenlijke risico's bestaan. Daarnaast laakt de rekenkamer dat er geen realistisch beeld wordt geschetst in de rapportages van het ministerie, zou er informatie ontbreken en beveelt de instantie aan om de parlementaire controle op de besteding van federale middelen bij de sluis te vergroten.
De komende maand volgt er bij de behandeling van de Duitse begroting meer duidelijkheid over de kostenontwikkeling van het project. Vorig jaar stond de prognose in de begroting op €800 mln en werd de opening van de sluis op zijn vroegst voorzien voor 2024. Wat niet in de begroting zal staan, is in welke verhouding de hogere kosten tussen het ministerie en BAM verdeeld zullen worden.