Oud-directeur Rijkswaterstaat: ‘Als de hydraulische uitgangspunten voor Afsluitdijk niet kloppen, is RWS de klos’
infra
Oud-directeur Rijkswaterstaat: ‘Als de hydraulische uitgangspunten voor Afsluitdijk niet kloppen, is RWS de klos’
Jan de Bont, oud-directeur RWS. Foto: Guido Benschop
De budgetoverschrijding bij de Afsluitdijk kan weleens geheel op het conto komen van Rijkswaterstaat. Dat zegt oud-directeur Jan de Bont, die met lede ogen aanziet hoe het ooit zo gezaghebbende waterbouwkundige instituut van haar voetstuk dreigt te vallen. “Als de uitgangspunten niet goed waren is Rijkswaterstaat de klos.”
De versterking van de Afsluitdijk valt fors duurder uit. Hoe hoog de rekening wordt kan de minister nog niet zeggen, maar verschillende infrabouwers verwachten dat het om zeker 200 miljoen euro extra gaat. Jan de Bont, meer dan 30 jaar directeur bij Rijkswaterstaat, zou daar niet vreemd van opkijken.
“Als je niet de juiste golfhoogtes als uitgangspunt hebt genomen, kan ik me voorstellen dat het betrekking heeft op het hele ontwerp. Dan kan het zomaar zo zijn dat de dijk te laag en de kunstwerken verkeerd zijn ontworpen. Dat kan wel een paar centen gaan kosten.”
Ver beneden het plafondbedrag
De Bont zag het de afgelopen jaren al vaker misgaan bij grote, complexe infrastructurele projecten, zoals bij de Ring Groningen, het Zuidasdok en de zeesluis IJmuiden.
“Of het een structureel probleem is? Om te beginnen is ook dit een DBFM-contract (Design, Build, Finance, Maintenance) waar direct een aantal dingen niet goed is gegaan. Net zoals bij de Zeesluis is hier een aanbieding gedaan die ver beneden het plafondbedrag lag. Bij de Zeesluis kregen BAM en VolkerWessels nog een herkansing om de aanbieding in te trekken, maar dat hebben zij toen niet gedaan omdat ze er toch vertrouwen in hadden. Bij de uitwerking van het ontwerp bleek toen dat de bouwers zelf ontwerpfouten hadden gemaakt. Het caisson was te slap ontworpen. Bij de Afsluitdijk heb ik meer de indruk dat er geen goede informatie was over de golfhoogtes en dat soort zaken. Als je dan toch gaat ontwerpen, weet je dat je een groot risico neemt.”
‘Ik begrijp niet waarom dit niet eerder aan het licht is gekomen’
Wie verantwoordelijk is voor de meerkosten, is volgens De Bont lastig te zeggen: “Misschien dat de winnende combinatie toch te veel duikgedrag heeft vertoond, maar als het antwoord daarop ontkennend is, vind ik het vreemd dat het consortium BAM, Van Oord, met Arcadis erbij als gerenommeerd ingenieursbureau, toch pal achter hun ontwerp stonden toen ze inschreven op de aanbesteding. Je moet toch onderbouwen dat de dijk aan de strenge eisen voldoet. Bovendien is er bij DBFM-contracten altijd een dialoogfase. Arcadis had toen toch zijn vinger kunnen opsteken? Of ze hielden zich bewust van de domme, maar dat durf ik bijna niet uit te spreken. Aan de andere kant: als de uitgangspunten waarmee gerekend is, niet goed waren, dan is Rijkswaterstaat de klos. Maar nogmaals: ik begrijp niet waarom dat niet eerder aan het licht is gekomen.”
Hoe dan ook staat Rijkswaterstaat er al een tijdje niet goed op, vindt De Bont. “Door kennisverloop is de organisatie onvoldoende voorbereid bij dit soort projecten. Jaren terug zijn er ineens 3000 mensen uitgebonjourd met een heleboel inhoudelijke kennis. Dat waren ouderen die gepokt en gemazeld waren. Dat gat is naar mijn gevoel tot op heden niet goed opgevuld. Tja, dan wordt het toch risicovol als je er niet bovenop kunt zitten als het mis dreigt te gaan.”
Markt-tenzij te extreem uitgevoerd
Het heeft alles te maken met de Markt-Tenzij-filosofie waarbij de verantwoordelijkheid voor het ontwerp langzaam opschoof van opdrachtgever naar opdrachtnemer. “Ik ben daar helemaal niet op tegen. Sterker nog, ik heb die zin destijds gelanceerd. Of ik daar spijt van heb. Nee, maar het is te extreem uitgevoerd. Ik heb altijd gezegd: als je inhoudelijke kennis loslaat, dan moeten daar mensen met contractexpertise voor terugkomen. Dat is nooit gebeurd. Tot in de top van Rijkswaterstaat ontbreekt het aan kennis.”
Met het oog op de zeespiegelstijging dringt De Bont aan op maatregelen. Hij vindt dat Rijkswaterstaat weer moet investeren in mensen met civieltechnische kennis. “Anders ben ik bang dat Rijkswaterstaat problemen en uitdagingen, zoals we ooit wisten te overwinnen met de Deltawerken, niet meer aankunnen.”
Te klein land voor grote werken
Bouwend Nederland en Rijkswaterstaat presenteerden onlangs de resultaten van een nieuw onderzoek naar DBFM-contracten. Een van de conclusies luidt dat niet zozeer de contractvorm voor problemen zorgt als wel de omvang van projecten. Kort gezegd komt het erop neer dat de Nederlandse infrasector te klein is voor projecten boven de 400 miljoen euro.
De Bont is kritisch op dat onderzoek en ergert zich al langer aan de wijze waarop in Nederland met DBFM-contracten wordt omgaan. “Omdat daarin een hoop verantwoordelijkheden bij de markt worden neergelegd. Op zich is dat niet verkeerd, maar de wisselwerking tussen opdrachtgever en opdrachtnemer is dan cruciaal. Dat vraagt om een open proces, dan moet je de kaarten niet tegen de borst houden, maar elkaar helpen de goede weg te vinden. Maar als de ene partij (opdrachtgever, red) te veel vragen stelt langs juridische lijntjes en de markt te weinig tegenspel biedt in de aanbestedingsfase gaat het mis. Daar wringt de schoen. Gebrek aan kennis speelt Rijkswaterstaat ook hier parten. Je kunt best veel verantwoordelijkheden aan de markt overlaten, maar dan moet je wel weten wat je overlaat en waar je zelf verantwoordelijk voor blijft.”
Bouwers en minister moeten zich beraden
Rijkswaterstaat belooft al een tijdje beterschap. De Bont ziet er nog maar weinig van terug. “We zijn nog niet aan het einde van de rit van verkeerd lopende projecten, als ik de problemen bij de Afsluitdijk weer zie. Bouwers, Rijkswaterstaat en de minister moeten zich ernstig beraden of ze dit wel willen doorzetten op deze manier. In mijn jongere jaren bij Rijkswaterstaat heb ik al gezegd dat we de markt ook moeten dienen. Economisch hebben we er als opdrachtgever baat bij dat we een goede markt organiseren. Wat er moet gebeuren? Ik denk dat de politiek een en ander op een rij moet zetten. Of dit pijn gaat doen? Jazeker.”