Uit De Standaard:
Als het Nederlandse ASML straks nog chipmachines aan China wil verkopen, moet het daarvoor in veel gevallen eerst een vergunning vragen aan Washington. De Nederlandse overheid wordt buitenspel gezet. Hoe kan dat? En wat zijn de gevolgen?
Het nieuws sloeg bij onze noorderburen in als een bom. De VS kunnen sinds kort de verkoop van grote aantallen chipmachines van ASML aan China eenzijdig tegenhouden. Vorige week hebben de Amerikanen hun exportregels opgerekt, waardoor producent ASML voor de verkoop van veel van zijn chipmachines eerst in Washington een exportvergunning moet aanvragen. Nederland verliest daardoor de controle op een van zijn meest prestigieuze exportproducten.
1 Wat produceert het Nederlandse bedrijf ASML precies?
ASML ontwerpt de complexe machines die onmisbaar zijn voor de productie van de geavanceerdste computerchips. Het bedrijf telt wereldwijd bijna 42.000 werknemers, heeft zijn hoofdzetel in het Nederlandse Veldhoven en is marktleider in zogeheten lithografiemachines. Dat zijn technologisch hoogwaardige, complexe apparaten van 180.000 kilo en 200 miljoen euro per stuk. Volgens experten zijn dat zowat de enige machines die met een speciaal soort licht de allerkleinste chippatronen kunnen afdrukken. Hoe fijnmaziger de lijntjes op een chip, hoe meer schakelingen erop passen en hoe krachtiger ze zijn. Met die chippatronen kunnen chipmakers als Intel of Samsung dan de geavanceerde chips maken.
2 Waarom bemoeit de VS zich hiermee?
Hoofdzakelijk om geopolitieke redenen. Washington wil kost wat kost vermijden dat Peking over zoveel rekenkracht kan beschikken dat het zijn militaire achterstand op de VS kan inhalen. Of nog erger, op het vlak van AI technologisch een voorsprong kan nemen. En China mag al zeker dit soort hoogwaardige computerchips niet zelf kunnen maken, vinden zowel Democraten als Republikeinen. Zo hopen de VS op het wereldtoneel zelf economisch en militair superieur te blijven, in naam van de nationale veiligheid.
3 Hoe voerde Washington de voorbije jaren de druk op Nederland op?
Of een lithografiemachine een vergunning krijgt, is zowel in Nederland als de VS afhankelijk van de kwaliteit van de machines: hoe preciezer, hoe sneller een vergunning nodig is.
De meest geavanceerde apparaten van ASML, de extreme ultraviolet-machines (euv), staan al jaren op een internationaal onderhandelde lijst van producten die zowel voor burgerlijke als militaire doeleinden kunnen worden gebruikt. Voor de verkoop ervan is daarom altijd al een exportvergunning nodig geweest en – voor zover bekend – heeft ASML er daarom nooit een rechtstreeks aan China verkocht.
De afgelopen jaren bleek het ook mogelijk om met oudere technologie van ASML, de deep uv-machines (duv), geavanceerde chips te maken. Ook al is dat een kostbaar en veel minder efficiënt proces. Uit noodzaak deed Peking dat de voorbije jaren zelfs op grote schaal. Onder druk van Washington besloot Nederland daarom afgelopen zomer ook de verkoop van die oudere chiptechnologie aan strengere regels te onderwerpen. Maar ook dat is volgens de VS dus nog niet streng genoeg.
4 Hoe een Nederlands bedrijf zelfs in eigen land onder Amerikaanse regels vallen?
De VS kennen sinds 1959 een regel waarmee de verkoop van gevoelige Amerikaanse technologie in het buitenland kan worden gecontroleerd. Die Foreign Direct Product Rule bepaalt dat als een product uit een bepaalde hoeveelheid Amerikaanse technologie en onderdelen bestaat, deze onder Amerikaanse wetgeving valt. Ook als dat product door een ander bedrijf en in een ander land wordt gemaakt.
In de meeste gevallen was de ondergrens die daarbij werd gehanteerd 25 procent. Een grens waaraan heel wat ASML-machines tot niet aankwamen omdat slechts een heel beperkt deel van de chipmachines bestond uit Amerikaanse onderdelen of technologie. Tot Washington vorige week die ondergrens verlaagde tot nul. Waardoor heel wat ASML-machines nu plots wél binnen de Amerikaanse regels vallen. Ook al worden ze dus gemaakt door een Nederlands bedrijf in Veldhoven met hoofdzakelijk Europese technologie.
5 Wat zijn de gevolgen voor ASML ?
ASML mag bepaalde machines nu niet meer aan bepaalde Chinese fabrieken verkopen, waar het bedrijf dat volgens de Nederlandse regels nog wel mocht. Op overtredingen staan strenge straffen en boetes in de VS. Gaande van twintig jaar gevangenisstraf voor de betrokken personen tot miljoenenboetes per illegaal verkochte chipmachine.
Voorlopig is de financiële impact beperkt, houdt ASML zich sterk. Want Washington verbiedt voorlopig nog niet alle export naar China. Wat er bijvoorbeeld al aan apparatuur in Chinese fabrieken staat, mag voorlopig volgens de bestaande contracten blijven draaien en onderhouden worden. De vraag naar ASML-apparatuur is bovendien zo groot dat het Nederlandse bedrijf naar eigen zeggen zijn chipmachines ook elders kwijt kan.
Maar de onzekerheid over de toekomst van het bedrijf neemt wel toe, zowel bij de directie als bij veel beleggers. Want de chipoorlog dijt steeds verder uit en de VS hebben de macht om ASML nog verder van de lucratieve Chinese markt af te knijpen, zonder dat de Nederlandse overheid of de EU daar invloed op heeft.
Relevantie voor Lightwave: we hebben de grootste militaire macht aan onze zijde ;-)