China's invloed op universiteiten groeit, maar niet per se met hun portemonnee
Ardi Vleugels 12:27
Een mensenrechtencentrum van de VU dat jarenlang volledig leunt op Chinees geld, of een Groningse hoogleraar die zijn salaris voor een deel krijgt van een Chinees instituut. Hoe groot is de invloed van China eigenlijk op onze universiteiten?
Studenten gezamenlijk aan de slag bij de Wageningen Universiteit (WUR). Het aantal Chinese studenten in Nederland groeide van 185 in 2000 tot 4.547 in 2018. Foto: Marcel van den Bergh/ANP
I
Deze week opende onderwijsminister Dijkgraaf een landelijk loket, waar universiteiten advies kunnen krijgen als ze samenwerken met internationale partijen, met name uit 'onvrije landen'. Het loket opent na NOS-berichtgeving over omstreden Chinese financiering. Een mensenrechtencentrum van de VU werd betaald met geld van een Chinese universiteit. Betrokken academici veroordeelden de mensrechtenschendingen door China bij de Oeigoeren niet publiekelijk.
Hoewel het nieuwe loket niet uitsluitend is gericht op de samenwerking met China, is het niet toevallig dat lopende kwesties van 'beïnvloeding' vaak over dat land gaan. China is inmiddels immers wereldrecordhouder in aantal onderzoekers en wetenschappelijke publicaties. 'Samenwerken met China is voor de Nederlandse wetenschap van groot belang voor innovatie en technologische ontwikkeling', zegt een woordvoerder van Universiteiten van Nederland.
Bloeiende samenwerking
Alle Nederlandse universiteiten hebben wel een vorm van samenwerking met China en Chinese kennisinstellingen, concludeerde Clingendael in 2020. Het gaat om onderwijs- en onderzoeksprogramma’s in alle takken van de wetenschap. Sommige universiteiten hebben zelfs gezamenlijke Chinees-Nederlandse laboratoria in China.
‘Samenwerken met China is voor de Nederlandse wetenschap van groot belang voor innovatie en technologische ontwikkeling’
Woordvoerder Universiteiten van Nederland
Goed voor de wetenschap, maar de zorgen nemen ook toe. Inlichtingendiensten waarschuwden dat hoger onderwijs een specifiek doel vormt voor Chinese spionage. Dat gebeurt met cyberactiviteiten, maar ook door promovendi, studenten en onderzoekers in te zetten. Het Rathenau Instituut wees op economische kwetsbaarheden, zoals wie het intellectueel eigendom van vondsten krijgt, en op ethische dilemma's- zoals schending van mensenrechten.
Confucius Instituten
China heeft behalve interesse in het laten 'weglekken' van kennis, ook belang om de beeldvorming over het land positief te beïnvloeden. Daartoe werden samenwerking opzet met de lokale kennisinstellingen en universiteiten en de zogenoemde Confucius Instituten. China zette in korte tijd zo’n vijfhonderd van deze instituten op, in 134 landen. Maar de samenwerking stond de afgelopen jaren onder toenemende druk en wordt na zorgen over spionage en beïnvloeding nu overal verminderd.
De beïnvloeding gebeurt subtiel tijdens het samenwerken, maar kan al snel op gespannen voet komen te staan met academische kernwaarden, meent Ingrid d’Hooghe van Instituut Clingendael. ‘Naast de Chinese censuur leidt de wijdverbreide zelfcensuur van buitenlandse wetenschappers tot een gebrek aan onderzoek naar ontwikkelingen die in China plaatsvinden en ook maar enigszins gevoelig zouden kunnen zijn. Dit ondermijnt onze kennispositie ten aanzien van China.’
‘De wijdverbreide zelfcensuur van buitenlandse wetenschappers leidt tot een gebrek aan onderzoek naar ontwikkelingen die in China plaatsvinden en ook maar enigszins gevoelig zouden kunnen zijn’
Ingrid d’Hooghe, Instituut Clingendael
Die samenwerking tussen Nederland en China neemt rap toe, valt op te maken uit allerlei rapporten, de meesten geschreven voor het Rijk die de ontwikkelingen met argusogen volgt. Zo groeit het aantal Chinese studenten, van 185 in 2000 tot 4547 in 2018. En dat is een lucratieve inkomstenbron voor universiteiten, blijkt uit een berekening van de NOS. Aan de RUG betaalt een uit de EU afkomstige student €2.143 collegegeld voor de meeste opleidingen, maar Chinezen tussen €9.500 en €14.000 euro per jaar.
En het aantal copublicaties tussen Nederlandse en Chinese onderzoekers nam in de periode 2010 en 2019 toe met 338 % tot 3.914, becijferde het Rathenau Instituut. Uit een eerdere analyse van die publicaties door het FD, bleek dat TU Delft, Universiteit van Amsterdam en Universiteit Utrecht daarbij koplopers zijn. Het aandeel Chinese wetenschappers dat in dienst was bij Nederlandse universiteiten groeide tussen 2007 en 2019 met maar liefst 71 %.
Chinees geld
In het geval van het mensencentrum van de VU bleek de financiering volledig van een Chinese universiteit te komen. Financiering van de samenwerking zorgt vaker voor controverse. Zo schetste het FD eerder hoe de Amsterdamse universiteiten VU en UvA vorige zomer een lucratief, maar omstreden contract sloten met het Chinese techbedrijf Huawei. Dat bedrijf kampt met verdenkingen van spionage. Inlichtingendiensten waren kritisch, maar de samenwerking ging door.
Hoeveel Chinees geld er zit in ons academische onderzoek en onderwijs is onbekend, blijkt uit een rondgang van deze krant. Op dit momenten inventariseren universiteiten wel welke relaties er binnen hun eigen muren zijn. Maar over het algemeen lijkt de Chinese geldstroom niet substantieel. Geldstromen vanuit (internationale) bedrijven worden belangrijker voor universiteiten, maar slechts 5 procent van de totale inkomsten (inclusief Europese subsidies) bestaat uit contractonderzoek voor internationale bedrijven en organisaties, berekende het Rathenau Instituut. En daarvan komt het overgrote deel bovendien uit Europa.
Studiefondsen
Hoeveel financiering er via Chinese studiefondsen in onderzoeksteams terecht komt, is evenmin bekend. Geld alleen is ook niet de beste indicatie van de invloed van een land op het academische veld, meent Frank Pieke, professor aan Universiteit Leiden. Hij deed eerder onderzoek naar de Chinese invloed in Nederlands onderzoek. 'Het weglekken van strategische technologische kennis en het niet in vrijheid kunnen doen van onderzoek in China zelf, zijn belangrijker potentiële risico's', aldus Pieke.