Deel 2:
Mol: ‘De methode, waarmee warmte wordt opgeslagen in de bodem, is een veelbeproefde techniek in Nederland. We noemen het een warmte- en koudeopslag. Op de meeste plekken in Nederland leent de bodem zich voor het opslaan van warmte in grondwater.' De bodemsamenstelling, en dan met name de dikte en doorlatendheid van zandlagen, zit op die plaatsen zo in elkaar dat er nauwelijks warmte verloren gaat in de winter.’
Nadeel is het gebruik van een warmtepomp
In de winter komt het grondwater weer omhoog om het huis te verwarmen. Maar een huis verwarmen met 17 tot 20 graden Celsius, dat is wel erg weinig? Mol: ‘Dat is de begintemperatuur. Bij aquathermie komt altijd nog een warmtepomp kijken die, door middel van elektriciteit, de warmte naar de juiste temperatuur opkrikt, zo’n 40 tot 70 graden Celsius.’ Want die temperaturen zijn, afhankelijk van je isolatie, nodig om je huis goed warm te krijgen. Kanttekening bij aquathermie is dus dat er nog steeds elektriciteit bij komt kijken. Als die niet duurzaam wordt opgewekt, dan is het de vraag hoeveel CO2-uitstoot er werkelijk bespaard wordt.
In Busings huis zijn geen ouderwetse radiatoren te zien en er wordt elektrisch gekookt. De woning is volledig aardgasvrij opgeleverd, net zoals de rest van de wijk. De regio wil vooroplopen, want Amsterdam wil niet pas in 2050 aardgasvrij zijn zoals de rest van het land, maar al in 2040. Met sommige proefprojecten doen buurtgemeenten mee, zoals hier in Diemen.
De warmtepomp die in Busings huis staat, huurt zij van energieproducent en -leverancier Eneco voor €373 per jaar. Een dergelijke warmtepomp kost als je hem zelf wil aanschaffen €11.000 tot €12.000, aldus Eneco. Verder zijn inwoners van De Sniep €631 tot €828, afhankelijk van de grootte van de woning, per jaar kwijt aan Eneco voor de kosten van de aanleg en het onderhoud van het aquathermieproject zelf. Tot slot moet Busing betalen voor haar eigen elektriciteitsverbruik, het reguliere gebruik van apparaten en lampen in huis en de werking van de warmtepomp. Dat verbruik, en dus de eindafrekening, is per huishouden verschillend. Het is overigens niet zo dat Busing per se een contract heeft voor elektriciteit bij Eneco, voor haar eigen verbruik kan ze naar elke stroomleverancier. Busing: ‘Ik ben in december ook gewoon weer overgestapt.’
Het is al met al een flink financieel en technisch plaatje, voordat het huis in de winter aangenaam warm is. Is dit dan een goed alternatief voor aardgas? Er bestaan immers ook andere mogelijkheden (zie kader) om duurzamer te verwarmen.
Het lijkt op korte termijn zeker duurder dan aardgas, maar wie een goede vergelijking wil maken, moet rekening houden met veel aspecten. Onder andere het eigen verbruik, dat bij iedereen anders is, de verwachte hogere belasting op aardgas in de toekomst, en de aanlegkosten voor aquathermie. Miljarden guldens werden immers ook uitgegeven aan het aanleggen van het aardgasnetwerk. Wie betaalt wat en hoeveel? Dat is een politiek vraagstuk dat Den Haag het komende jaar nog flink bezig zal houden.
Veelbelovende resultaten
Toch zijn Rijkswaterstaat en de Unie van Waterschappen enthousiast. De waterbeheerders hebben samen met het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat onderzoek laten doen door onderzoeksbureaus CE Delft en Deltares.
Daaruit blijkt dat aquathermie 40% van de warmtevraag van de gebouwde omgeving in Nederland kan dekken. Oppervlaktewater draagt daar het meest aan bij, gevolgd door afvalwater en tot slot drinkwater.
Ook Ed Nijpels, uitdrager van het Klimaatakkoord, heeft zijn handtekening gezet onder de handreiking aquathermie, die in oktober 2018 werd gepubliceerd. In het ontwerp-Klimaatakkoord wordt aquathermie genoemd in een rij alternatieven voor aardgas, naast restwarmte en geothermie. Er is afgesproken dat er wordt onderzocht welke vervolgstappen er nodig zijn om ‘de markt van aquathermie op gang te brengen en brede, grootschalige toepassing mogelijk te maken’, aldus het ontwerp-Klimaatakkoord. De waterbeheerders willen bijvoorbeeld weten wat er zou gebeuren als de Noordzee meegenomen wordt in de berekeningen.
Nieuwbouw
Grootschalige toepassing lukt alleen als er nu snel projecten komen om meer praktijkervaring op te doen. Dat zegt beleidsadviseur bij de Unie van Waterschappen, Reinier Romijn. ‘Ten eerste moet er water dicht in de buurt van huizen liggen. Als er een warmtenet in de wijk ligt of wordt ontwikkeld, dan kunnen huizen binnen een straal van 5 kilometer tot het water, potentieel verwarmd worden door aquathermie.’
In de praktijk komt het erop neer dat dichtbevolkte steden bij water als Amsterdam, Rotterdam en Den Haag economisch het meest rendabel zijn. ‘Maar ook in dunbevolkte gemeenten zoals in Súdwest-Fryslân zijn initiatieven gaande’, aldus Romijn.
Ten tweede is de energievorm met name geschikt voor huizen die goed zijn geïsoleerd. Dat wil zeggen, ten minste dubbel glas en goede muur- en dakisolatie. En het systeem werkt het beste als er vloerverwarming in de woning ligt. Kortom, nieuwbouwwoningen komen als eerste in beeld.
Mol: ‘Toch wil ik een pleidooi houden voor bestaande bouw. Als het huis energielabel C heeft of hoger, zou het geschikt moeten zijn voor aquathermie.’ Her en der in het land zijn gemeenten die onderzoeken of bestaande bouw met aquathermie verwarmd kan worden. In Heeg in Friesland willen ze bijvoorbeeld het oude centrum koppelen aan watergang de Grêft. In Katwijk wordt onderzocht of 2700 bestaande woningen uit de jaren zeventig aangesloten kunnen worden op aquathermie.
En er zijn meer initiatieven te vinden die al draaien. In Goes, Zeeland, worden zestig appartementen verwarmd door warmte uit rioolwater. In Wageningen stookt een woonzorgcomplex door middel van energie uit de stadsgracht.
In Utrecht wil Eneco het eigen warmtenet, waar 50.000 woningen op zijn aangesloten, mede voeden door warmte uit de rioolwaterzuiveringsinstallatie. De energieleverancier bouwt daarom in Utrecht aan de grootste warmtepomp van het land, met een vermogen van zo’n 25 megawatt. In Amsterdam houdt wethouder Sharon Dijksma (PvdA) een sterk pleidooi voor aquathermie. Ze heeft aan minister Eric Wiebes (Economische Zaken en Klimaat, VVD) gevraagd er subsidie voor vrij te maken. Mol: ‘Het helpt dat een prominent als Sharon Dijksma zich hiervoor sterk maakt.’