Nord Stream naar faillissement: nooit meer gas uit Rusland?
Door THEO BESTEMAN
Updated 32 min geleden
37 min geleden
in FINANCIEEL
AMSTERDAM - Het Zwitserse moederbedrijf van de gaspijpleiding Nord Stream 2 stevent af op een faillissement: Duitsland blokkeert de toevoer vanuit Rusland vanwege de oorlog in Oekraïne. Komt er nu nooit meer gas via Nord Stream binnen naar Nederland? Vijf vragen.
Wat is Nord Stream?
Nord Stream is een groep gasbedrijven met meerdere vertakkingen. Van belang, omdat Rusland de belangrijkste exporteur van gas naar Europa is: voor 40% is het afhankelijk, Nederland tot voor kort voor 15% van zijn gasverbruik. Het bedrijf Nord Stream is geregistreerd in Zwitserland, de voormalige Duitse bondskanselier Gerhard Schröder zit er in het bestuur - ondanks de aanzwellende roep om af te treden en Rusland te boycotten. De Nord Stream-bedrijven zijn volgens de statuten verantwoordelijk voor het beheer en transport van het Russische gas via meerdere pijpleidingen naar Europa.
Welke van die leidingen is de belangrijkste?
De oudste werkende pijp is gelegd door de maatschappij Nord Stream 1, aanvankelijk nog: de Noord-Europese Gasleiding. Deze gasleiding levert nog altijd gas. Het bedrijf beheert de leiding die voor 917 kilometer over land en voor 1224 kilometer op de bodem van de Oostzee naar Duitsland. Ze werd in 2005 opgetuigd op initiatief van Duitsland en de Russen.
BEKIJK OOK:
Beursblog: Shell tilt AEX omhoog
Het eerste gas ging in 2011 - terwijl bondskanselier Merkel en premier Rutte applaudisseerden - door de pijpleiding van 1,15 meter doorsnee. Maar nog niet naar Nederland. Ooit zou de lijn, die in het Russische Vyborg de zee induikt en in het Duitse Greifswald omhoog komt, zelfs naar Groot-Brittannië worden doorgetrokken.
Deze eerste Nord Stream-verbinding kent twee pijpen, voor stroom west- en oostwaarts - en is grotendeels Russisch bezit: het staatsbedrijf Gazprom heeft een controlerend belang van 51% van de aandelen. De Duitse BASF-dochter Wintershall bezit 15,5%, net als E.on, Gasunie zit er voor 9% in. Met 55 miljard kuub gas per jaar, en in 2020 zelfs even 59 miljard, levert deze pijp de helft van alle Duitse s. Dat is gas voor zeker 26 miljoen huishoudens.
Is Nord Stream 2 belangrijker?
Nou, haar komst is veel meer politiek gekleurd geraakt. Maar ze levert nog niets. De aanleg begon in 2018, vier jaar na het neerhalen van de MH17 door Russische separatisten in Oekraïne. Nederland deed dit keer niet via Gasunie mee bij de aanleg. Het bedrijf Nord Stream kreeg wel Shell als buitenlandse aandeelhouder (10%) aan boord. Vorig jaar was de leiding gebruiksklaar. Ze zou nog eens 55 miljard kuub leveren en miljoenen in Duitsland en Oost-Europa warm houden. De wederom dubbelloopse pijpleiding, 1200 kilometer groot en deels aangelegd door Heerema-dochterbedrijf Allseas, is zeer omstreden, gedomineerd wederom door het Russische Gazprom (51% belang).
BEKIJK OOK:
Bibberen voor aanhoudend hoge gasprijs: ’Nog nooit zoiets gezien’
De aanleg stuitte vooral de Russische methode met veel machtsvertoon op veel kritiek. Poolse partijen trokken zich in 2016 terug, uit vrees voor de dominantie van Moskou via het project. Polen legde nog een boete van €6,5 miljard op wegens marktmanipulatie die zijn consumenten zouden treffen. Vervolgens twijfelden de Denen toestemming te geven. In 2019 stopte Allseas met de aanleg toen Amerikaanse sancties dreigden. Die sancties werden bevestigd na de vergiftiging van Poetin-opponent Navalny.
Uiteindelijk legde megaschip Akademik Cherskiy op eigen gelegenheid de laatste 160 kilometer pijpleiding in de Baltische Zee aan. Nord Stream 2 is deels politiek, omdat Rusland volgens critici met zijn tweede grote gasleiding de andere gaslevering via het gehate Oekraïne buitenspel wil zetten en het land zo wil isoleren. Oekraïne werd al twee keer afgesloten van Russisch gas. Sinds de annexatie van de Krim in 2014 waarschuwt Kiev al voor deze zet van Poetin.
BEKIJK OOK:
Bibberen voor aanhoudend hoge gasprijs: ’Nog nooit zoiets gezien’
Maar zomer vorig jaar ging Washington, dat de olie- en gasprijzen zag stijgen, toch overstag: de sanctiedreiging verdween. Lang vreesde de Amerikaanse regering dat Poetin via Gazprom Europa politiek kon knevelen. En toen trapte de Duitse waakhond, de Bundesnetzagentur, op de rem: alleen een Duits bedrijf mocht het laatste stuk van de pijp in Duitsland beheren. Wat Moskou afwees. Toen Rusland aanstalten maakte Oekraïne binnen te vallen, schortte bondskanselier Scholz de hele vergunning op.
Overal is gas nodig: hoe kan Nord Stream failliet gaan?
Het bedrijf krijgt niet alleen geen vergunning voor zijn gastransport naar Europa, grote klanten zoals energiebedrijven haken in hoog tempo af vanwege de oorlog in Oekraïne. De Amerikanen hebben nieuwe sancties afgekondigd tegen alle bedrijven die samenwerken met het in hoofdzaak Russische Nord Stream. Wie doorgaat, en betrapt wordt, wacht in de VS zware boetes. Zulke bedrijven krijgen bovendien geen enkel Amerikaans overheidscontract meer. Shell, dat deze week zich uit Russische staatsbedrijven heeft teruggetrokken maar wel met 400 tankstations actief blijft in de grootste Oost-Europese markt, meldde direct zich te schikken naar de sanctie.
BEKIJK OOK:
Analyse: hoe China slim Nederland aftroeft bij inkoop gas