'Europese grenstaks voor CO2-uitstoot zet samenwerking onder druk'
Staalfabriek in Novokoeznetsk, Siberië. Vanwege de grenstaks voor CO2.-uitstoot die de EU wil invoeren, zou Rusland naar de Wereldhandelsorganisatie willen stappen.
Grote uitstotende bedrijven van buiten de EU die producten op de Europese markt willen brengen, moeten straks alsnog een heffing betalen voor hun CO2-uitstoot. Zo'n zogenoemde grenstaks wordt waarschijnlijk volgende week voor een aantal sectoren waaronder staal, aluminium en kunstmest gepresenteerd. Maar lang niet iedereen is enthousiast over die plannen.
De grensheffing is een belangrijk onderdeel van de klimaatplannen die Eurocommissaris Frans Timmermans op 14 juli presenteert. In eerste instantie moet dit ingaan voor de sectoren cement, staal, aluminium, kunstmest en stroom. Het huidige systeem, waarbij veel grote uitstoters gratis rechten krijgen, gaat daarbij op termijn op de schop.
Met deze maatregelen wil Europa de klimaatdoelen behalen en de eigen industrie beter beschermen. Maar het zet ook de internationale verhoudingen onder druk, waarschuwen experts.
Koolstoflekkage
Tim Figures, senior expert in geopolitiek en handelsimpact bij de Boston Consulting Group spreekt van een 'significante maatregel' om koolstoflekkage tegen te gaan. Dat is de term die wordt gebruikt als bedrijven hun productie verplaatsen naar landen zonder strikte klimaatregels, om zo de regels te ontlopen.
Toch kunnen de maatregelen op korte termijn een serieuze uitdaging zijn voor grote uitstoters. En het is een nieuwe verstoring van de wereldwijde handel, na eerdere tariefoorlogen, heronderhandelde verdragen en toenemend protectionisme, zegt hij.
‘Internationaal politiek gezien vliegt de Europese Commissie dit onhandig aan’
Rem Korteweg, senior onderzoeker Clingendael Instituut
De hervorming van het emissiehandelssysteem kan ook de internationale diplomatieke verhoudingen flink verstoren, zegt Rem Korteweg. 'Het is nobel dat de EU dit probeert', begint de senior onderzoeker en deskundige op het gebied van handelspolitiek bij het Clingendael Instituut voorzichtig. 'Maar internationaal politiek gezien vliegt de Europese Commissie dit onhandig aan.'
Brusselse stolp
Volgens Korteweg is Brussel vooral met zichzelf in gesprek. Zo worden belangrijke partners zoals het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten niet betrokken bij het proces en moeten zij alles vernemen via afspraken die continue worden gelekt. 'Typisch Brussels. Daarmee creëert Europa zelf de oppositie.'
En dat is een probleem. 'De EU doet dit om koolstoflekkage tegen te gaan, een gelijk speelveld te creëren, en de eigen industrie te beschermen. Maar ook om internationaal leiderschap te tonen en een normatief kader op het klimaatdossier neer te zetten.' Het idee staat niet op zichzelf: CO2-reductie zou de norm worden in alle ontwikkelde economieën, de EU ziet een grensheffing als een belangrijk onderdeel daarvan.
Volgens Korteweg zijn mondiaal gelijkgestemde landen nodig, die een soortgelijke heffing willen invoeren. 'Door partijen er nu niet bij te betrekken, zet je die samenwerkingen onder druk. Dat Rusland en China boos worden, is te verwachten. Maar ook het VK en de VS zijn overvallen door de plannen. Dat zijn bondgenoten. Er wordt met een te botte bijl gehakt. China en Rusland sorteren voor op een gang naar de Wereldhandelsorganisatie en ook vanuit de lidstaten is het maar de vraag of iedereen hier blij mee is.'
‘De vraag is hoe dit zich laat rijmen met Europees ontwikkelingsbeleid richting Afrika’
Rem Korteweg, senior onderzoeker Clingendael Instituut
Ook is Korteweg bezorgd over de impact van de maatregelen voor ontwikkelingslanden. 'De toegang tot de Europese markt wordt duurder. Dat remt de economische ontwikkeling. Er zijn bijvoorbeeld zorgen over Mozambique’s aluminiumexport naar de EU, dat dreigt nu onrendabel te worden. De vraag is hoe dit zich laat rijmen met Europees ontwikkelingsbeleid richting Afrika.'
Boze Britten
Met name de relatie met de Britten staat al onder druk, benadrukt Korteweg. 'Er is een gebrek aan vertrouwen. De Britten zijn net zo ambitieus als de EU en de CO2-reductie-ambities zijn verankerd in het handelsakkoord met de EU. Maar ze lijken geen vrijstelling te krijgen voor de grensheffing.'
Ook de timing is ongelukkig, zo vlak voor de Klimaatconferentie in Glasgow, de COP26, die in november start. 'De Britten zien dat als hét moment om te laten zien dat ze er nog toe doen'. Nu lijkt het of de Europese Commissie de aandacht afsnoept. De Britten zijn not amused.'
Volgens Figures van de Boston Consulting Group heeft het systeem grote impact voor Rusland, Turkije en het Verenigd Koninkrijk. Uit een eerdere publicatie van de Financial Times blijkt dat zij de meeste producten met CO2 naar Europa exporteren zoals staal voor de auto-industrie. Figures is benieuwd wat de Britten nu gaan doen. 'Gaan ze een eigen grenstaks invoeren, en gaan ze vrijstelling voor de Europese taks aanvragen? Het zijn interessante vragen, vooral voor producenten.'
‘Het zou natuurlijk ook de concurrentie kunnen herdefiniëren’
Tim Figures, senior expert Boston Consulting Group
Figures vermoedt dat de extra kosten tot ver in de productieketen worden gevoeld. 'Maar het zou natuurlijk ook de concurrentie kunnen herdefiniëren. Europese fabrikanten zullen misschien merken dat de kosten van Chinees of Oekraïens staal minder gunstig afsteken tegen staal uit landen die bijvoorbeeld meer koolstofefficiënt produceren.'
Toepasbaarheid
Volgens de gelekte plannen wordt gestart met een proef voor een aantal sectoren. Het is nog de vraag hoe de verdere praktische invulling is. Figures noemt het systeem economisch gezien 'redelijk helder en toepasbaar'. In theorie. 'Maar het probleem is om dit administratief goed op orde te krijgen', zegt hij.
Ook Korteweg denkt dat de proef uitgaat van relatief makkelijke sectoren waarbij de CO2-voetafdruk makkelijker te benoemen is. 'In theorie werkt dit. Maar bij iets complexere producten en waardeketens lijkt het mij ongelofelijk lastig worden. Echter, ik laat me graag overtuigen.'
De zogenoemde Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM)
Het voorgestelde CO2-grensaanpassingsmechanisme is een aanvulling op de Europese Green Deal en de European industrial Strategy. Het mechanisme moet voorkomen dat Europese bedrijven die veel broeikasgassen uitstoten een concurrentienadeel ondervinden tegenover bedrijven die gevestigd zijn in een regio met een minder streng of geen klimaatbeleid. Met de nieuwe plannen wil de EU voorkomen dat fabrikanten uiteindelijk de productie verplaatsen naar buiten de Europese grenzen, zodat ze niet aan de strengere regels en emissienormen hoeven te voldoen. Of dat Europese bedrijven kiezen voor producten die koolstofintensiever buiten de EU zijn geproduceerd omdat dit goedkoper is. Dit wordt koolstoflekkage genoemd. Dit zou zowel een verzwakking van de Europese economie als een mondiale stijging van de emissies betekenen.