Uit het ND:
‘Elk mensenleven is heilig en God is vrede’, zei paus Franciscus met de Russische metropoliet naast hem
Paus Franciscus sprak het woord ‘Oekraïne’ niet uit en toch snapten alle tachtig religieuze leiders die samen met de paus voor een interreligieus congres in Kazachstan bijeen waren dat de stevige en kritische pauselijke toespraak vooral tot de Russisch-Orthodoxe Kerk gericht was. Metropoliet Antonij uit Moskou luisterde zwijgend en las later een verklaring voor van patriarch Kirill die de fout voor de oorlog in Oekraïne juist bij het Westen legde.
Het was voor de Russen een pijnlijke situatie. De regering van Kazachstan, een voormalige Sovjet-republiek met meer dan 7000 kilometer grens met het huidige Rusland had de paus uitgenodigd voor het zevende interreligieuze congres dat het Centraal-Aziatische land sinds 2003 elke drie jaar organiseert.
Maar Kazachstan behoort volgens de Oosters-orthodoxe territoriumverdeling religieus gezien tot Russisch grondgebied en de in Kazachstan wonende orthodoxen, die een kwart van de bevolking uitmaken, vallen dan ook onder Moskou.
Dat paus Franciscus woensdagochtend precies daar stevig uithaalde en door de andere religieuze leiders daarvoor uitbundig werd geprezen, maakte het voor metropoliet Antonij tot een pijnlijk moment.
‘Geweld mag nooit gerechtvaardigd worden en het heilige niet geïnstrumentaliseerd’, zei de paus terwijl Antonij slechts twee stoelen verderop zat. Religies moeten zich volgens Franciscus ‘laten bevrijden van starheid, extremisme en fundamentalisme die God beledigen en van haat, fanatisme en terrorisme die God ontheiligen’.
‘Als de Schepper de maker van menselijk leven is, hoe kunnen we onszelf dan gelovigen noemen als we instemmen met de vernietiging ervan?’, vroeg de paus. En hij riep de aanwezigen op ‘er samen voor te zorgen dat de Almachtige nooit meer gegijzeld zal worden door de menselijke dorst naar macht’.
Terwijl Antonij nog steeds luisterde en af en toe wazig in de zaal staarde, zei Franciscus dat ‘onze tijd die gekenmerkt wordt door oorlog, gedurfde stappen nodig heeft’. En hij ging maar door: ‘God is vrede en leidt altijd tot vrede, nooit tot oorlog.’ Hij riep allen die rond de tafel zaten op conflicten bij te leggen ‘niet met wapens en bedreigingen, maar met de enige mogelijkheden die de hemel zegent en die menswaardig zijn’.
Vlak voordat de paus het woord nam hadden de tachtig imams, patriarchen, metropolieten, rabbijnen en moefti’s enkele minuten stilte voor persoonlijk stil gebed voor de vrede. Groot-imam Ahmed al-Tayeb uit Caïro had de paus in zijn rolstoel vlak daarvoor hartelijk begroet met een kus op de wang.
Metropoliet Antonij las na de pauselijke toespraak een door de Russische patriarch geschreven toespraak voor. Deze had zich eerst aangemeld voor het congres, maar meldde zich later om onduidelijke redenen toch weer af.
Kirill bekritiseerde in zijn bijdrage het ‘verlies van morele waarden in het Westen’. Er is volgens de patriarch ‘steeds minder liefde en compassie’ in de samenlevingen. Dit komt volgens hem door verschillende media en de door hen gebezigde ‘vervalsing van historische feiten’. Hij bekritiseerde ‘de haatdragende woorden tegen andere landen’.
De patriarch sprak over problemen die werden veroorzaakt door ‘pogingen een wereld te creëren die niet gebaseerd is op morele waarden’. Hij suggereerde dat Rusland het slachtoffer is van Westerse propaganda en sprak over ‘desinformatie, de verdraaiing van historische feiten en de manipulatie van het geweten van de massa’. Zo wordt er ‘haat gekweekt tegens gehele volkeren, culturen en godsdiensten’, aldus Kirill, die ongetwijfeld vooral op Rusland doelde.
Tegen verslaggevers zei Antonij later dat een ontmoeting tussen Kirill en Franciscus, die afgelopen juni in Jeruzalem had moeten plaatsvinden en ook in Kazachstan had gekund, nog steeds mogelijk is. Als deze maar goed voorbereid wordt, zei hij. Dat betekent in diplomatieke taal: als we vooraf overeenstemming kunnen bereiken over wat we aan het eind ervan gezamenlijk kunnen verklaren. Maar dat wordt steeds moeilijker
.