Het nieuwe EU-landbouwakkoord: groene revolutie of slap compromis?
18:48
Tevreden met het vrijdag gesloten Europese landbouwakkoord? Nee, dat is Frans Timmermans niet. Wat de Eurocommissaris voor klimaat betreft hadden de afspraken over vergroening steviger gekund. Maar de Europese Unie is nu eenmaal een 'olietanker' die niet makkelijk uit koers te brengen is. Zo'n moloch 'pirouettes laten draaien' zit er niet in, zei hij.
De Europese landbouwministers, die maandag en dinsdag in Luxemburg bijeen zijn gekomen, hebben inmiddels ingestemd met de vergroeningsdeal. Die heeft roulerend EU-voorzitter Portugal vorige week namens hen gesloten met het Europarlement. Aan het akkoord is drie jaar ruzie voorafgegaan vanwege de grote belangen die ermee zijn gemoeid. Inzet waren honderden miljarden euro's aan landbouwsubsidies in de lopende EU-begroting (2021-2027).
Net als Timmermans zijn zowel de landbouwlobby als milieuclubs zeer kritisch. Voorman Sjaak van der Tak van boerenorganisatie LTO Nederland noemt het 'tegenstrijdig' dat de milieueisen die aan boeren worden gesteld, omhooggaan terwijl zij tegelijkertijd minder geld krijgen. Tot nu toe krijgt een boer een vaste subsidie per hectare aan 'directe inkomenssteun', maar dit gaat de komende jaren veranderen in een systeem van meer prestatiebeloningen.
Kunstmest
Na een overgangsperiode, die in 2023 ingaat, komt vanaf 2025 een kwart van alle huidige directe inkomenssteun terecht bij de zogeheten 'ecoregelingen'. Dat komt neer op €48 mrd aan landbouwsubsidies. De ecoregelingen houden in dat boeren — om steun te behouden — bijvoorbeeld voortaan minder (kunst-)mest, antibiotica en pesticiden gebruiken, hun vee minder ophokken, hun watergebruik terugdringen of vaker verschillende gewassen planten.
Lidstaten bepalen mede zelf hoe hoe hun ecoregelingen eruitzien
Het is aan de lidstaten om mede te bepalen hoe de ecoregelingen eruitzien. Ze moeten daartoe een nationaal strategisch plan indienen. Het Nederlandse landbouwministerie presenteert donderdag zijn conceptversie op een onlinecongres. Verantwoordelijk minister Carola Schouten (ChristenUnie) gaat er dan over in discussie met boeren, natuurbeschermers en andere belanghebbenden. De definitieve versie, waarmee de Tweede Kamer moet instemmen, dient eind dit jaar bij de Europese Commissie te liggen.
Critici vrezen dat de ambitie in de strategische plannen soms ver te zoeken zal zijn. Ze vinden de aanbevelingen die de Commissie eerder dit jaar hierover heeft gedaan, te weinig concreet. Ook Brussel zelf zegt te verwachten dat het de komende maanden veelvuldig met lidstaten in conclaaf moet om de doelen aangescherpt te krijgen.
Volgens een EU-ambtenaar is het daarbij zaak erop te letten dat de nationale strategieplannen — conform de afspraken van vrijdag — gefaseerd in lijn worden gebracht met de Green Deal. Die behelst dat de EU in 2050 netto geen CO2 meer uitstoot. De Commissie blijft dit monitoren.
Groenwassen
Europarlementariër Bas Eickhout zit naar eigen zeggen op het vinkentouw. 'Wij volgen de strategische plannen kritisch', stelt de GroenLinkser. 'Landen kunnen zelf nog echt het verschil maken door het geld zo groen mogelijk te investeren.'
Natuurmonumenten sluit zich daarbij aan. 'Het komt nu op de individuele lidstaten aan', staat in een gezamenlijke verklaring met andere milieuclubs. 'We rekenen erop dat Schouten zich ten volle inspant om de EU-landbouwgelden in te zetten voor de broodnodige groene transitie van de Nederlandse landbouw.'
Bij groenwassen lijken projecten op papier duurzaam, maar zijn het niet
Het Wereldnatuurfonds vult aan dat Brussel alleen met streng toezicht op die 'grote mate van flexibiliteit', die ook Schouten voorstaat, nieuwe vormen van 'groenwassen' kan voorkomen. Bij groenwassen lijken projecten op papier duurzaam, maar hebben ze in de praktijk weinig om het lijf.
Zelf hadden het Europees parlement en de Commissie dolgraag een groter deel van de EU-subsidies voor directe inkomenssteun gereserveerd voor vergroening: zeker 30%. Ook Nederland pleitte daarvoor, maar was daarmee het buitenbeentje onder de EU-landen.
Biodiversiteit
De Commissie had daarnaast liever gezien dat boeren straks 10% van hun land gebruiken voor stimulering van biodiversiteit, bijvoorbeeld door het braak te laten liggen of er vijvers of houtwallen te plaatsen. Dat is nu nog 0% en wordt voortaan verplicht 3%, met de aanvullende mogelijkheid om via ondersteuning van ecoregelingen 7% te bereiken. Volgens het Wereldnatuurfonds is dat volstrekt onvoldoende om het verlies aan biodiversiteit te keren. Van der Tak van LTO spreekt juist van 'meer realiteitszin'.
Vorige week concludeerde de Europese Rekenkamer dat eerdere pogingen van Brussel om de landbouw te vergroenen, zijn mislukt. Onder de vorige EU-begroting (2014-2020) was ruim €100 mrd beschikbaar voor klimaatacties, maar desondanks daalde de uitstoot van broeikasgassen in de landbouw vergeleken met 2010 niet. Dat komt, doordat Brussel geen paal en perk stelt aan de veestapel en boeren financiert die ontwaterde veengebieden bewerken, waarschuwden de uiterst kritische begrotingscontroleurs.